واژه/ رسول وظیفه شناس: بافت هـای تاریخـی و فرهنگـی چـرا بـه جـای تبدیـل شـدن بـه یـک فرصـت در ابعــاد مختلــف اقتصــادی، اجتماعــی و فرهنگــی، کالبــدی و فضــای قابــل زیســت و بافــت هــای انســان محــور بــرای کلانشــهرهای کشــور تبدیــل بــه تهدیـد و نقطـه ضعفـی بـرای آنهـا شـده انـد؟ و مشـکلات اجتماعـی و فرهنگـی و کالبـدی بـه ارمغـان آورده انـد.
در ابتـدا قبـل از اینکـه بـه موضـوع اصلـی بپـردازم لازم است سـوال اصلـی مطـرح نمایـم؛
۱- چــرا شــاهد تبدیــل و تغییــر کاربری هــا در بافـت تاریخــی و فرهنگــی از مســکونی بــه تجــاری و انباری و کارگاهی در شهر هستیم؟
۲- چـرا شـاهد پالایش و انتقـال خانوارهـای اصیـل و بومی کلانشهر تبریز در بافـت تاریخی و فرهنگی بـه سـایر مناطـق بخصوص مناطق توسعه یافتـه و جایگزینی خانوارهـای کم درآمد در ایـن مناطـق هسـتیم.
بــا توجــه بــه طــرح ســوالهای فــوق امــروزه در بافــت تاریخــی و فرهنگــی شاهد دو تحــول عمــده هستیم: اولــی تبدیــل و تغییــر کاربری ها و دومــی پالایش و انتقــال خانوارهــای اصیــل و بومــی بــه مناطــق توســعه یافتــه و جایگزینی خانوارهای کم درآمد در این مناطق.
و به عبارتـی دیگـر شـاهد تغییـرات سـخت افزاری(کمـی) و نـرم افزاری (کیفـی) در بافــت تاریخــی و فرهنگــی هستیم، بــا توجــه بــه اینکــه تغییرات در دو بعــد کیفی و کمی در ایــن مناطــق بــه وقــوع مــی پیونــدد و این موضوع نگرانـی و حساسـیت مسـئولین و برنامـه ریـزان شـهری را دو چنـدان مـی کنـد و ضرورت تدبیـر و برنامـه ریـزی اصولـی و هدفمنـد را بیـش از پیـش ضروری مـی نمایـد. در خصـوص دلایل تبدیل و تغییـر کاربریها در بافـت تاریخـی و فرهنگـی مـی تـوان بـه مـوارد ذیـل اشـاره نمـود:
۱- رشــد سریع جمعیــت و بــه تبــع آن توســعه کالبــدی شــهرها با توجــه بــه اینکــه جمعیــت کلان شهر تبریز در طول دهــه هــای گذشــته افزایش چشــمگیری پیــدا کــرده اســت بطوریکــه از ۲۸۹۹۹۹۶ نفــر در ســال ۱۳۳۵ بــه ۱۵۵۸۶۹۳ نفر که در آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ رسیده که نشانگر ۵.۳۷ برابــر افزایــش یافتــه اســت در نتیجــه بــه تبــع افزایــش جمعیـت نیـاز بـه کاربریهـا از جملـه کاربـری تجـاری در مرکـز شـهر افزایـش یافتـه و کاربریهـای مسـکونی پیرامـون بـازار و بافـت تاریخـی و فرهنگـی بـه کاربریهــای تجــاری و خدماتــی و انبــاری و کارگاهــی تبدیــل شــده انــد.
۲- تاثیــرات اقتصادشــهری بخصوص قیمت زمین بر کاربریها در بافت تاریخی و فرهنگی، بـا توجه بـه اینکه کاربـری تجـاری دارای ارزش افـزوده زیـادی است و بافـت تاریخـی و فرهنگـی بـه عنـوان قطـب تجـاری بـه شمار مـی آینـد در کریدورهـای اصلـی ایـن بافـت از طرفـی شـاهد افزایـش تقاضــا بــرای کاربــری تجــاری و تبدیــل قطعــات مســکونی بــه ایــن کاربــری هســتیم و از طــرف دیگــر بــا توجــه بــه اینکــه قیمــت قطعــات مســکونی در جبهـه هـای دوم و سـوم ایـن بافـت پاییـن است شـاهد تبدیـل قطعـات مســکونی بــه کاربریهــای انبــاری و کارگاهــی هســتیم.
۳- هــم نیــازی اســتقراری کاربریهــای تجــاری- خدماتــی و انبــاری و کارگاهــی در کنــار همدیگــر
۴- تخلیــه سـاکنین اصلـی و بومــی بافــت تاریخــی و فرهنگــی و رهاســازی قطعــات مســکونی و در نهایــت تبدیــل آنهــا بــه کاربــری انبــاری و کارگاهــی
۵- تبدیـل و تغییـر کاربـری هـای رسـمی و باهویـت بافـت تاریخـی و فرهنگـی از جملـه مسـکونی بـه کاربریهـای غیـر رسـمی و بر خلاف ضوابـط از جملـه بـه کاربریهـای انبـاری و خدماتـی
۶- دگرگونــی ســاختار و بافــت تاریخــی و فرهنگــی از برنامــه ریــزی شــده و باهویــت شــهری بــه ســاختار غیــر اصولــی و غیــر برنامــه ریــزی شــده و بــی هویــت
۷- گســترش فرســودگی روزافــزون ایــن بافتهــا در ســایه بــی توجهــی بــه بازآفرینی بافت های تاریخی و فرهنگی
۸- در مرحلـه سـوم از فرآینـد گـذار؛ با رهاسـازی کارگاههـا و انباری ها ایـن کاربریها و فعالیت ها در بافت تاریخی و فرهنگی از انباری و کارگاهی بــه خانه های فراموش شده و مکان های بــزه و اجتماع افــراد ناســالم و مشـکلات زیسـت محیطـی تبدیـل مـی شـوند.
در خصـوص دلایـل پالایـش و انتقـال خانوارهـای اصیـل و بومـی کلانشـهر تبریز مـی تـوان بـه دلایـل ذیـل اشـاره نمود:
۱- کاهــش تعلــق خاطــر خانوارهــا بــه بافــت هــای تاریخــی و فرهنگــی و بــا هویـت شـهر تبریز
بـه عبـارت دیگـر بـی مهـری سـاکنین اصلـی و بومـی ایـن بافـت هـا بـه محـلات بــا ارزش و باهویــت خــود و انتقــال بــه بافــت هــای نوســاز و توســعه یافتــه جدیـد شـهری، چراکـه در طـول سـالیان سـال ایـن بافتهـا بـا اهالی بومی ایـن مناطق زندگی کـرده اند و به محض گذشـت زمـان و فرسودگی اهالی نبایـد آنهـا را بـه این راحتی رهـا کننـد و گذشته خودشان را فراموش کنند.
۲- خــروج روزافزون ســاکنین و جایگزینی اقشــار فرودســت اجتماعــی، از دســت رفــن منزلت اجتماعی مکانی بافت و تهدید آثار و ارزش ها و در نهایت هویت بافت و همچنین ضعف خدمات آموزشی، بهداشتی و فضــای ســبز و ضعف دسرتســی ســواره
۳- تاثیــرات مدرنیســم بــر برنامه ریزی های شهری و بافت های تاریخــی و فرهنگی
در نهایـت مـی تـوان گفـت عـدم نگـرش سیسـتمی و تاکید بیشـتر بـر کالبـد بافــت بــه جــای مــردم بــا محوریت انسان های ســاکن در بافت تاریخی و فرهنگی در برنامه ریزی و طراحی و اجـرا باعـث ایجـاد و توسـعه روزافـزون کاربریهـای ناهمگـن گردیـده اسـت و ضروری اسـت بـا اتخـاذ تدابیـر پایـدار، پویا و خلاق بــا محوریــت انســان بــه عنــوان رکــن توســعه پایــدار زمینــه پیشرفت و توســعه بافــت تاریخــی و فرهنگــی را بــه ارمغــان آورد.