پایگاه خبری واژه – جمال بیک زاده: از سردرب سنگی قبرستان که وارد شوید و در میان سنگ مزارها قدمی بزنید انگار در میان دوره های مختلف تاریخی سیاحت می کنید. سنگ قبرها نشان هایی از تحول هنر و آداب و رسوم مردم این سرزمین را مرور کرد. اینجا قطعه بازمانده از ماقبل تاریخ در حومه تبریز است. اینجا قبرستان تاریخی پینه شالوار در روستای شادآباد مشایخ در نزدیکی و حومه شهر تبریز است.

شهرت قبرستان تاریخی پینه شالوار به دلیل قدمتش و سنگ مزارهای آن است. این سنگ قبرها با اشکال متنوع و منحصر به فرد، یکی از جاذبه های تاریخی شهر تبریز محسوب می شود. قبرستان پینه شالوار در روستای به همین نام در فاصله 3 کیلومتری جنوب پارک ائل‌گلی تبریز و در مجاورت دامنه کوه سهند واقع شده‌است.

بر اساس نظر کاوشگران در این قبرستان چهار نوع سنگ قبر، مربوط به چهار دوره از تاریخی وجود دارد. این سنگ ها عمدتاً از مقاومت مناسبی برخوردار هستند، جنس آنها معمولا از سنگ خارای سیاه و کبود است که مربوط به سنگ‌های کوه سهند است.

سنگ های ویژه قبرستان پینه شالوار

قدیمی ترین قبرهای موجود در این گورستان تاریخی، با سنگ هایی عمودی و بلند که به شکل میل در زمین فرو رفته اند و شبیهه سنگ افراشته‌‌های قبرستان خالد نبی و به شکل اندام خصوصی انسان ساخته شده اند. این سنگ قبرها فاقد کتیبه یا سنگ نوشته هستند. البته بر اساس اسناد و تصاویر قدیمی این گورستان سنگ قبرهایی نیز با طرح اندام خصوصی زنان وجود داشت که دیگر در قبرستان پینه شالوار وجود ندارد و به نظر می رسد از بین رفته اند.

دومین گروه از سنگ قبرهای موجود در این مکان سنگ قبرهای بزرگی است که مشابه آنها را در تبریز و شهرهای دیگری چون اهر، ورزقان، مراغه، خوی و اردبیل و… نیز می‌‌توان مشاهده کرد و به شکل افقی روی زمین قرار گرفته اند. از سنگ قبرها به صورت تراشیده شده ساخته شده اند و فاقد نوشته هستند ولی در قسمت بالایی سنگ سوراخ بزرگی وجود دارد که گفته می‌شود با آب و دانه برای استفاده پرندگان و برخی از حیوانات ساخته شده اند. برخی وجود این قسمت در سنگ قبرها را ابزاری برای ثواب فرد فوت شده می دانسته اند. برخی دیگر از کارشناسان با رد این ادعا، معتقدند این حفره ها برای متصل کردن سنگ‌ها به یکدیگر به صورت مادگی و نرینگی ساخته شده و محل اتصال دو سنگ است.

از روی برخی مشخصات ظاهری می‌‌توان فهمید این سنگ ها مربوط به ارامنه مهاجر هستند و نمادهایی به شکل سنگ قبرهای آرامستان مریم ننه مارالان و سنگ قبرهای موجود در مجموعه ربع رشیدی نیز وجود دارد.

دسته سوم از سنگ قبرهای موجود در این مجموعه سنگ قبرهای کوچکی است که منقش به خط کوفی بوده و نشانگر دوره اسلامی است.  این سنگ قبرهای اسلامی دارای تاریخ‌های جدیدتری هستند و نام متوفی و سال تدفین اموات به خط کوفی و یا ثلث روی برخی از سنگ قبرهای این قبرستان حک‌ شده است.

دسته چهارم سنگ ها مربوط به دوره معاصر است. بر اساس تصمیمات اتخاذ شده تنها در این گورستان افراد بومی دفن می شود. بررسی سنگ قبرها حاکی از آن است که جمعیت ساکن در این منطقه از لحاظ فرهنگی و  دینی هیچ سنخیتی با همدیگر ندارند.

این قبرستان تاریخی مدفن برخی از عارفان و شیوخ قرن های ۷، ۸ و ۹ هجری است.

سلطان اویس جلایری، دومین پادشاه از سلسله ایلکانی یا آل جلایر درگذشته ۲ جمادی‌الاولی ۷۷۶ قمری . تا مدت‌ها، قبر سلطان اویس سالم بوده، در گوشه جنوب شرقی قبرستان شادباد مشایخ قرار داشت. این سنگ دو متر طول و نیم متر عرض و نیم متر ارتفاع داشت. سنگ نوشته‌ای از خارای سیاه نیز بر بالای سر قبر مزبور نصب کرده بودند. در جلو مدخل مقبره سلطان اویس، مجسمه سنگی شیری نهاده شده بود. به نظر می‌رسد، این مجسمه یکی از وسایل تزئینی مقبره سلطان اویس بوده و در مقابل خانقاه او در شادباد قرار داده شده بود.

بابا احمد بن محمد، نواده بابا احمد بن حسین بن بابا نعمت که قبر وی تا اواخر دوران قاجار، از زیارت‌گاه‌های این قبرستان به شمار می‌رفت نیز از چهره های شاخص مدفون در این قبرستان تاریخی است. بابا احمد بر اساس اسناد موجود در سال ۷۸۴ قمری در گذشته است.

بابا حاجی، بابا خواجه از مشایخ شادآباد، سعدالدین شادبادی و شیخ محمد که در سنگ قبرش این متن نوشته شده است: «هذا روضة المرحوم المغفور الشیخ محمد توفی فی رجب سنه ۷۲۹ قمری » از دیگر چهره هایی است که در این مکان به خاک سپرده شده اند.

بر اساس برخی از اسناد تعداد بسیار زیادی از شهدای جنگ چالدران نیز در این گورستان به خاک سپرده شده اند.

از تاریخ دقیق قبرستان و فلسفه سنگ مزارها مطالب و اطلاعات دقیق و قابل توجه بیشتری در دست نیست اما نشانه های موجود نشانگر قدمت و تاریخ بسیار بالای این مجموعه است.

متاسفانه امروزه به دلایل مختلف در محوطه تاریخی قبرستان حتی یک سنگ افراشته و سالم وجود ندارد و تمام آنها به علت حفاری های غیر مجاز و کوتاهی متولیان شکسته و تخریب شده‌‌ و به صورت پراکنده به صورت عمودی یا افقی روی زمین جا گرفته اند و نکته جالب توجه وجود سنگ قبر بعضی از اهالی روستا است که زمان مرگ آن ها مربوط به دوران معاصر بوده و در لابه‌لای قبرهای تاریخی و باستانی قرار گرفته است.

بر اساس آنچه به نظر می رسد با وجود اینکه در تمام تابلوها، نوشته ها و حتی سخنان مدیران استانی به گوش می رسد و این قبرستان را تاریخی قلمداد می کنند اما برنامه ای برای حفظ اندک میراث باقی مانده در این قبرستان وجود ندارد اما با ابن حال زمان مشخص خواهد کرد آیا واقعا میراث فرهنگی و دیگر نهادهای تصمیم گیر در این خصوص برنامه ای دارند یا نه؟

به پیج اینستاگرام ، کانال تلگرام  و ایتا “واژه” بپیوندید.