سید باقر اسحقی نایب رئیس اتحادیه تابلو فرش سردرود در گفتگو با پایگاه خبری واژه از وجود دست‌های پشت پرده ای خبر می دهد که در تلاشند تا اجازه عرضه مستقیم تولید کنندگان تابلو فرش به مشتریان داخلی و خارجی را ندهند. او گرچه از وضعیت اقتصادی و کاهش شدید مشتری و تولید در بازار فرش ناراضی است اما به نسل جدید که وارد حوزه تولید و فروش تابلو فرش شده است امیدوار است و آنان را جوانان خلاق و دارای ایده و فکر می خواند.
آنچه می خوانید گفتگوی این پایگاه خبری با سید باقر اسحقی سردرودی در خصوص وضعیت تابلو فرش و فعالان این صنف در کشور است.
آیا بین فرآیند تولید فرش و تابلو فرش تفاوت قائل هستید یا خیر؟ یا به عبارت دیگر تفاوت تابلو فرش و فرش در چیست که امروز یک اتحادیه مجزا براین این صنف تشکیل شده است؟
البته فرش و تابلو فرش هر دو متعلق به یک خانواده هستند، ما به عنوان فعالان حوزه تابلو فرش معتقدیم در تابلو فرش، فرش را به عرش رسانده ایم، یعنی کسی روی تابلو فرش پا نمی گذارد و به جای اینکه زیرپا باشد روی دیوار است. این البته یک موضوعی است که ما به آن معتقدیم ولی در کل هر دو اینها هنر هستند و منکر آن نبوده و نیستیم. تابلو فرش به نوعی تکامل یافته هنر فرش است.
نحوه تولید همان است یا تفاوتی وجود دارد؟
تفاوت ویژه در تولید وجود ندارد، فرش دارای ابعاد مشخص و استاندارد است، در تولید فرش نوآوری‌هایی مانند شکل فرش صورت گرفته اما همچنان بیشتر مردم فرش را با همان ابعاد مشخصی تهیه می کنند ولی در تابلو از 20 در 30 سانتی متر تولید وجود دارد تا اخیرا یک تابلو فرش 43 متر مربعی که بزرگترین تابلو فرش تولید شده جهان بود در سردرود رونمایی شد. یعنی نه در ابعاد محدودیت وجود دارد.
به نوعی می‌توان گفت که تابلو فرش مدرن سازی شده فرش های زیرپا بوده که از استاندارد و چهارچوب های نقشه‌ای سنتی فاصله گرفته و به نقاشی و عکاسی نزدیک شده است؟
بله این تعبیر تقریباً درست است؛ تابلو فرش هر چه در طبیعت است را به تصویر می کشد، البته من تخصص در حوزه فرش ندارم قطعاً فرش هم ویژگی های خودش را دارد و کارشناسان آن حوزه بهتر می توانند در این خصوص نظر بدهند ولی آنچه حدود 30 سال حضورم در حوزه تابلو فرش آموخته و دیده ام این است که تابلو فرش تلاش دارد آنچه در طبیعت وجود دارد را به شکل زیبایی به تصویر می کشد.
از گذشته تا امروز فرش در خانه‌های ایرانی ها تنها یک کالای مصرفی نیست، بسیاری از ایرانی‌ها فرش را یک سرمایه برای روزهای خاص می دانند. در خصوص تابلو فرش هم اینگونه است؟ یعنی به عبارتی تابلو فرش کالای سرمایه ای است یا مصرفی؟
برخی از فرش‌ها وقتی در خانه به زمین افتاد و روی آن یکبار راه رفتید تبدیل به کالای دست دوم و کهنه می شود و با افت قیمت مواجه خواهد شد. ولی در خصوص تابلو فرش اینطور نیست. ما تابلو هایی داریم که وقتی آن را به قیمت مشخصی به مشتری فروختیم نسبت به تورم موجود در بازار احتمالا در طول زمان قیمتش چند برابر می شود، بدلیل اینکه روی این فرش پا گذاشته نشده افت قیمت نخواهد داشت، تنها شاید به دلیل مرور زمان تغییراتی در رنگ تابلو ایجاد شود که در قیمت تاثیرگذار باشد ولی در کل معمولا تابلو فرش افت قیمت بالا ندارد.
چند شغل به طور مستقیم با هنر صنعت تولید تابلو فرش درگیر هستند ؟
تابلو فرش به طور مشخص از 23 شغل تشکیل شده بود که اگر فروش اینترنتی را هم به عنوان یک شغل جدید و تخصصی در نظر بگیریم باید این تعداد را 24 شغل بدانیم. عمومی ترین شغل در تولید تابلو فرش بافت است. بعد از آن مشاغلی مانند رنگرزی، طراحی، چله کشی، چله دوانی، قایق شیرازه زنی، قاب سازی، پرداخت زنی، برجسته زنی و فروش نمونه ای این مشاغل است.
با توجه به مسئولیتی که در اتحادیه تابلو فرش سردرود دارید، چقدر از وضعیت اقتصادی فعالان حوزه تابلو فرش در صنوف مختلف اطلاع دارید؟
ابتدا باید اشاره‌ای مختصر به روند تشکیل اتحادیه داشته باشیم، در کل کشور برای اولین بار در سال 90 اتحادیه تابلو فرش به نام سردرود تاسیس شد، این اتحادیه به طور تخصصی به موضوع تابلو فرش می پردازد.
در اوایل کار تلاش های بسیاری شده است تا نشان جغرافیایی و ثبت معنوی تابلو فرش به نام سردرود انجام شود که در این راه با وجود مشکلات متعدد موفق عمل کردیم. پس از آن تلاش کردیم تا در وایپو(سازمان ثبت مالکیت معنوی) تابلو فرش را به نام سردرود ثبت کنیم. در وایپو بدلیل حضور اساتید برجسته رشته های مختلف مرتبط با تابلو فرش پیشنهاد ما به تصویب رسید.
اما در خصوص سوال شما باید بگویم متاسفانه سال هاست به موضوع اقتصاد در صنعت فرش و تابلو فرش توجه نمی شود. امروز باید بالای 2 میلیون نفر بیمه شده فرش و تابلو فرش در کشور داشته باشیم ولی متاسفانه الان زیر 400 هزار نفر هستند. دولت فعالان عرصه تولید فرش را بیمه نمی‌کند و از طرف دیگر صادرات هم وجود ندارد. پیمان سپاری‌های ارزی باعث شده در نمایشگاه‌های خارجی امکان حضور نداشته باشیم.
اگر به اقتصاد فرش و تابلو فرش توجه کنیم می توانیم درآمدزا باشیم و حال اقتصادی تمام رشته های مرتبط خوب باشد. مثلا شما بافندگان را در نظر بگیرید این افراد هیچ سرمایه ای در کار ندارند، تنها بافنده هستند، حتی نیم متر نخ هم برای فرش از سرمایه خودشان استفاده نمی کنند، بافنده فقط بافت می کند، خب وقتی این طور است باید فروش و صادرات باشد که به این افراد سفارش کار داده شود، عمده بافندگان امروز خانم ها هستند که در خانه ها کار می کنند، اینها اگر اقتصاد صنعت فرش و تابلو فرش خوب باشد می توانند درآمد خوب داشته باشند، تمام حوزه‌ها مانند بافت است. از سوی دیگر بحث اشتغال زایی است، مثلا در قاب سازی یک نفره نمی توان کارگاه داری کرد، باید حداقل 4 نفر با هم فعالیت کنند. هر کارگاه قاب سازی 15 نفر را به طور مستقیم و غیر مستقیم می تواند درگیر کند و این یعنی اشتغال زایی. در کل دوباره تاکید می کنم می توانیم از فرش و تابلو فرش درآمد خوب داشته باشیم به شرط آنکه به این هنر صنعت توجه شود.
امروز مدیریت فرش در حوزه وزارت صمت است، شما به عنوان کسی که سال ها در حوزه تابلو فرش فعالیت کردید معتقدید اگر فرش در ذیل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باشد به نفع این حوزه است یا وزارت صمت؟
پیش از ادغام وزارت خانه‌ها زمانیکه وزارت صنایع در حال فعالیت بود بسیاری از صنایع در کشور رونق خاصی نداشتند، از طرف دیگر معاون نیز هنوز به پویایی امروز نرسیده بودند. لذا در این شرایط فرش یکی از مهمترین صنعت های فعال کشور محسوب می شد و پس از نفت بیشترین ارز آوری را برای کشور داشت. اما امروز فرش در رتبه بندی صنایع مختلف در وزارت صمت در انتها قرار گرفته است. قبلا فرش یک معاونت مستقل بود رفته رفته این معاونت هم حذف شد و به یک اداره تبدیل شد، چند وقت قبل هم این اداره با صنایع خلاق ورزشی ادغام شده و بیش از گذشته ضعیف‌تر اداره می شود. در این شرایط اگر اداره فرش به وزارت میراث فرهنگی منتقل شود می تواند تخصصی تر اداره شود و از طرف دیگر بودجه‌ای که برای این حوزه در میراث فرهنگی دیده شده است به صورت کاملا تخصصی هزینه شود و وضعیت فرش از شرایط فعلی خارج شود.
در چند استان کشور تولید تابلو فرش داریم؟
یک نکته مهم که باید در نظر داشت این است که تابلو فرش متعلق به سردرود است و در هر نقطه‌ای از کشور که بحث تولید تابلو فرش مطرح است بخشی از کار در سردرود انجام می شود. مثلا یا به صورت یک بسته آماده به آن استان و شهر ارسال می شود یا بالاخره بخشی از کار به سردرود مربوط می شود، حالا یا طرح و نقشه است یا چله کشی و یا برجسته زنی، نهایتاً یک کار تابلو فرش در سردرود انجام می شود. امروز در 20 استان کشور تولید تابلو فرش داریم. برخی از کارگاه هایی که در کشور ایجاد شده را خود سردرودی ها در استان های کشور ایجاد کرده اند.
میزان تولید تابلوفرش در کشور چقدر است؟
در سال 90 و 91 روزانه تقریبا 450 تابلو فرش در سردرود تولید می شد. بعد از اصلاح قیمت ها و تورم شدیدی که در سال 98 بوجود آمد تقریبا تولید تا 50 درصد کاهش پیدا کرد. امروز هم متاسفانه شاهد افزایش قیمت ها هستیم و این روند افزایش قیمت ها باعث شده تا به جرات بگوییم که حدود 70 درصد کاهش تولید داریم، البته تولید وابسته به قدرت خرید عموم مردم است. باید قبول کنیم قدرت خرید مردم به شدت پایین آمده است.
معمولا وقتی قیمت ارز در کشور بالا می رود علاقه مندی به صادرات در تولید کنندگان افزایش پیدا می کند. آیا تولیدات سردرود و یا به عبارت دیگر تابلو فرش های تولیدی کشور در خارج از مرزها مشتری دارد یا خیر؟
بزرگترین مشتری تولیدات ما کشور چین است. مسئله جالب توجه در خصوص چین این است که این کشور به واسطه صادراتی که دارد از تمام دنیا ارز می گیرد ولی سردرود تنها شهری است که به دلیل فروش تابلو فرش به آنها توانسته ارز از چین خارج کند. هر کس بخواهد به چین محصولی بدهد نهایتاً می تواند کالا با آنها تهاطر کند ولی ما ارز می گیریم.
بعد از چین کشورهای عربی و اروپایی مشتریان ما هستند. در خصوص صادرات مشکلای که وجود دارد بحث تحریم است. حل موضوع تحریم ها و سهولت در تردد باعث می شود که بتوانیم راحت تر در نمایشگاه های خارجی شرکت کنیم و درآمد ارزی کسب کنیم.
امروز نمی توانیم از تجار اروپایی و آمریکایی دعوت کنیم تا بیایند و از فرش های ما دیدن کنند. با رفع تحریم ها قطعاً می توانیم اقتصاد پویایی در این حوزه داشته باشیم. در گذشته آمریکا یکی از اصلی ترین مشتریان فرش و تابلو فرش ما بود ولی تحریم آن مشتری ما را حذف کرده است.
پس از تحریم مسائل و قوانین دست و پا گیر را هم اگر به مشکلات صادرات اضافه کنیم باعث شده تا از رتبه اول صادرات فرش و تابلو فرش در جهان به رتبه سوم و چهارم برسیم. در خارج از کشور خوشبختانه مشتری به اندازه کافی داریم ولی مسائل داخلی و تحریم باعث شده تا آنها را از دست بدهیم امروز کشورهایی مانند پاکستان هم وارد تولید و صادرات فرش شده اند.
به اذعان کارشناسان ما برای زنده نگه داشتن این هنر صنعت نیازمند صادرات هستیم. مشکلات داخلی در این خصوص چیست که به آنها اشاره نکردید؟
برخی از همکاران ما وقتی می گویند دولت از ما حمایت نمی کند در واقع نظرشان بحث تسهیلات کم بهره و بیمه و … است که البته ما هم معتقدیم باید این حمایت ها و بحث حمایت های یارانه ای وجود داشته باشد و با مسئولین مرتبط با اتحادیه همکاری بیشتری داشته باشند ولی کمک بزرگتر دولت به ما مباحث حمایت های بین المللی یا به عبارتی همکاری سیاسی و بازاریابی است.
دولت می‌تواند بخشی از کار بازاریابی بین المللی را برای ما انجام دهد. ما قبول داریم دولت در شرایط خوبی نیست، وقتی دولت می گوید پول نداریم به شما بدهیم، ما هم قبول می کنیم ولی دولت می تواند سفیران کشورهای مختلف را برای بازدید از تولیدات ما دعوت کند، سفارت های ما در کشورهای مختلف در خصوص معرفی این هنر صنعت برنامه داشته باشند. دولت در خصوص تسهیل سفر ما به خارج از کشور برای حضور در نمایشگاه های بین المللی کمک بزرگی می تواند انجام دهد.
دولت ها و مسئولین باید متوجه باشند وقتی ما محصولی را به خارجی ها می فرشیم و از آنها ارز می گیریم آن را به کشور باز می گردانیم و این ارز در اختیار دولت قرار می گیرد. اگر در نمایشگاه ها حضور نداشته باشیم قطعا ارزی بدست نخواهیم آورد. چند سالی است که به خاطر مشکلات نمی توانیم در نمایشگاه های خارج از کشور حاضر شویم، نهایتاً نه ما فروشی داشته ایم و نه دولت ارزی بدست آورده است.
ما به دولت پیشنهاد دادیم وقتی این برند به کشور ما اختصاص یافته بیایند با کمترین قیمت از ما یا هر کسی که دوست دارند تابلو فرش تهیه کنند و به عنوان هدیه به مسئولین کشورهای دیگر و یا در سفرهای رسمی به مسئولین کشور میزبان هدیه بدهند. این نوع کمک ها می تواند در معرفی این هنر صنعت بسیار موثر باشد.
اگر دولت به ما کمک کند و پیمان سپاری ارزی را حذف کند می توانیم راحت تر در نمایشگاه ها حضور پیدا کنیم.
وقتی در نمایشگاه ها حضور داریم بازدیدکننده ها از ما می پرسند این نقاشی است؟ می خواهم بگویم دنیا از دیدن هنر صنتعگران ما متعجب است و از طرف دیگر یعنی ما نتوانسته ایم مردم جهان را با این هنر صنعت آشنا کنیم. فکر می کنم کمتر از یک درصد مردم جهان را با تابلو فرش آشنا کرده باشیم. اگر دولت بتواند این کار را انجام دهد و مردم را با این هنر آشنا کند کمک بزرگی به ما کرده است شاید کمکی بزرگتر از دادن تسهیلات و غیره.
قبلاً مشکلات کمتر از این بود. در گذشته وقتی حال اقتصاد کشور خوب بود و مردم توان خرید بالاتری داشتند فرهنگی بوجود آمده بود که تابلو فرش در جهیزیه جا بازکرده بود ولی امروز دیگر توانی برای مردم نمانده و این رسوم ها در حال فراموشی است. یعنی ما دیگر فروش داخلی بالا نداریم و باید کاری کنیم که بتوانیم فروش خارجی و صادرات را گسترش دهیم.
از سخنان شما می توان نتیجه گیری کرد که برگزاری نمایشگاه تخصصی فرش در فروش و معرفی آثار هنرمندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با این وجود ما در تبریز نمایشگاه تخصصی فرش نداریم. دلیل این اتفاق را چه موضوعی است؟
در طول سال نمایشگاه های مختلفی در حوزه فرش در کشور برگزار می شود، که می توان به نمایشگاه های اراک، اصفهان، تهران و حتی کردستان از این دست است. جایگاه تبریز و استان آذربایجان شرقی در مقایسه با تک تک این شهرها و استان ها اصلا قابل قیاس نیست ولی می بینید که در این شهرها نمایشگاه تخصصی برگزار می شود ولی در استان خبری از نمایشگاه نیست. فرش به نام تبریز و تابلو فرش به نام سردرود ثبت شده ولی جالب است که نمی‌توانیم در این استان نمایشگاه برگزار کنیم.
در تبریز به واقع بدلیل سیاست های غلط نمایشگاهی هنوز نمایشگاه فرش و تابلو فرش برگزار نشده است به نظر می رسد واقعاً نمی‌خواهند این نمایشگاه برگزار شود. هم مدیریت نمایشگاه و هم برخی از مافیاهایی که شکل گرفته در مقابل برگزاری این نمایشگاه موضع گرفته اند. وقتی در تبریز نمایشگاه سالانه وجود داشته باشد قطعا موجب شکوفایی بیشتر می‌شود.
در گذشته پیگیری هایی برای برگزاری نمایشگاه انجام داده اید؟
در دولت آقای روحانی پیگیر شدیم، استاندار وقت موافق برگزاری نمایشگاه بود. درخواست ما اختصاص یک سالن برای سردرود و تابلو فرش بود ولی آقای ماهوتی(مدیریت نمایشگاه تبریز) مخالفت کرد و نگذاشت این نمایشگاه برگزار شود. در مجموعه مدیریت فرش استان در اداره کل صمت تلاش هایی صورت گرفته تا نمایشگاه برگزار شود ولی تاکنون نتیجه بخش نبوده است. به نظر باید سیاست های کلی در استان تغییر کند.
گفته می شود یکی از عوامل مهم برای پویایی یک صنعت ورود نیروهای جوان و نو شدن نسل ها در آن صنعت است. با مجموعه مسائل و مشکلاتی که گفتید آیا نیروهای جوان رغبت کافی برای ورود به این صنف را دارند؟
خوشبختانه طی سال های اخیر با فعالیت هایی که انجام داده ایم با دانشکده فرش دانشگاه هنر اسلامی روابط خوبی داریم و این اتفاق نوید حضور نیروهای جوان در این صنعت را به ما می دهد. در این همکاری با دانشکده ما اساتید فنی که شاید در دانشگاه و محیط های علمی وجود نداشته باشد را به میان دانشجویان می بریم تا آنها از تجارب و مهارت آن اساتید استفاده کنند. مثلا برجسته زن یا رنگرز هایی که معمولا کارهای عملی انجام می دهند را به دانشگاه بردیم والبته نتایج خوبی هم گرفتیم.
امروز شاهد آن هستیم که جوانان دهه هشتادی کارهای بسیار عظیمی در این حوزه انجام می دهند. مثلا در طراحی از طیف رنگ های گسترده استفاده می کنند که در گذشته وجود نداشته است. امروز از کنتراست رنگ خیلی عالی استفاده می شود و زیبایی های طبیعت در تابلو فرش ها بیشتر به چشم می آید.
به جرات می توانم بگویم ما در حال تغییر نسل تولید کنندگان تابلو فرش هستیم. برخی از اساتید قدیمی خودشان می گویند که نسل جدید در حال کنار زدن آنهاست و ذائقه بازار با اندیشه و عمل آنان سازگار تر است.
به پیج اینستاگرام ، کانال تلگرام و ایتا “واژه” بپیوندید.