پایگاه خبری تحلیلی واژه – قمر طالبی: خانواده ایرانی در حال کوچکتر شدن است؛ آنقدر کوچک که شاید در آینده ای نه چندان دور، کودکان دیگر ندانند «عمه» دقیقا چه نقشی در زندگی دارد یا «دایی» فقط واژه ای در کتابهای قدیمی باشد. کاهش فرزندآوری و گرایش خانواده ها به تک فرزندی یا نهایتاً دو فرزند، ساختار سنتی خانواده را دگرگون کرده و پرسشهای تازه ای درباره آینده روابط اجتماعی پیش روی جامعه گذاشته است.
خانواده های کوچک، تغییرات بزرگ
تا چند دهه پیش، خانواده تنها به پدر، مادر و فرزندان محدود نمیشد، شبکهای گسترده از خویشاوندان در زندگی روزمره افراد حضور داشتند؛ عموها و دایی ها، خاله ها و عمه ها، نه فقط در مهمانی ها بلکه در تربیت کودکان، حل مشکلات خانوادگی و حتی حمایتهای اقتصادی نقش آفرین بودند.
اما امروز، افزایش هزینه های زندگی، فشارهای اقتصادی، تغییر سبک زندگی و اولویتهای فردی، خانواده ها را به سمت داشتن فرزند کمتر سوق داده است؛ تصمیمی که پیامدهای آن فراتر از چهاردیواری خانه است.
وقتی عمه و دایی از زندگی حذف می شوند
کاهش تعداد فرزندان به معنای کاهش طبیعی خویشاوندان در نسلهای بعدی است. خانواده های تک فرزندی بطور ساختاری امکان شکل گیری روابط گسترده فامیلی را از دست می دهند. در چنین شرایطی، کودکان با دایره ای محدود از روابط رشد می کنند و تجربه تعامل با خویشاوندان هم سن و سال خود که در گذشته بخشی از زندگی روزمره بود، به خاطره ای دور تبدیل می شود.
به گفته کارشناسان، این تغییر می تواند به تضعیف پیوندهای اجتماعی و کاهش سرمایه اجتماعی در جامعه منجر شود؛ سرمایه ای که سالها از دل همین روابط خانوادگی شکل می گرفت.
برای بررسی بیشتر این موضوع نظر امیر جعفری، جامعه شناس را جویا شدیم.
جعفری معتقد است آنچه امروز در حال رخ دادن است، تنها یک انتخاب فردی یا اقتصادی نیست، بلکه نشانه یک دگرگونی عمیق اجتماعی است.
او می گوید: «کاهش فرزندآوری فقط به کم شدن جمعیت ختم نمی شود؛ این روند ساختار روابط اجتماعی را تغییر می دهد. وقتی خانواده ها کوچک می شوند، شبکه خویشاوندی که نقش مهمی در حمایت عاطفی و اجتماعی داشت، به تدریج از بین می رود.»
به گفته جعفری، عمه، خاله، عمو و دایی در گذشته نقشهایی فراتر از نسبت فامیلی داشتند؛ آنها واسطه انتقال تجربه، فرهنگ و حتی ارزشهای اجتماعی بودند.
کودکان تنها در خانواده های کوچک
این جامعه شناس با اشاره به تاثیر این روند بر نسل آینده تاکید می کند: «کودکی که در خانواده تک فرزندی رشد می کند، معمولا بار بیشتری از انتظارات والدین را به دوش می کشد و فرصت کمتری برای یادگیری تعاملات اجتماعی در محیط خانواده دارد. نبود خویشاوندان نزدیک هم سن و سال می تواند تجربه اجتماعی او را محدودتر کند.»
او معتقد است در گذشته، بسیاری از مهارتهای اجتماعی به صورت ناخودآگاه در جمع های فامیلی آموخته میشد؛ مهارتهایی که امروز باید از مسیرهای رسمی تر مانند مدرسه یا کلاسهای آموزشی جبران شوند.
از خانواده گسترده تا فردگرایی اجتماعی
جعفری همچنین هشدار می دهد که ادامه این روند می تواند جامعه را به سمت فردگرایی بیشتر سوق دهد. او در توضیح این مطلب می گوید: «وقتی روابط خویشاوندی ضعیف می شود، افراد بیش از گذشته متکی به خودشان یا نهادهای رسمی می شوند. این موضوع اگرچه ممکن است استقلال فردی را افزایش دهد، اما در بلندمدت احساس تعلق اجتماعی را کاهش می دهد.»
به گفته او، یکی از پیامدهای مهم این تغییر در دوران سالمندی نمایان می شود؛ زمانی که در گذشته، همین شبکه های فامیلی نقش مراقبتی و حمایتی ایفا می کردند.
آینده روابط اجتماعی چه می شود؟
با کوچک شدن خانواده ها، پرسش اصلی این است که چه جایگزینی برای روابط سنتی خویشاوندی شکل خواهد گرفت؟
جعفری بر این باور است که جامعه ناگزیر باید به سمت تقویت روابط اجتماعی جایگزین حرکت کند: «اگر خانواده های گسترده در حال حذف شدن هستند، باید شبکه های محله ای، مدرسه محور و بین نسلی را تقویت کنیم. در غیر این صورت، با نسلی رو به رو می شویم که هم خانواده های کوچکتری دارد و هم پیوندهای اجتماعی ضعیف تری.»
آری کاهش فرزندآوری و گرایش به خانواده های کوچک، تنها یک تصمیم شخصی یا اقتصادی نیست؛ این روند در حال بازتعریف مفاهیم سنتی خانواده و روابط اجتماعی است. حذف تدریجی نقش هایی مانند عمه، خاله، عمو و دایی، نشانه تغییری خاموش اما عمیق در جامعه است؛ تغییری که اگر به درستی مدیریت نشود، می تواند آینده روابط انسانی را با چالشهای جدی مواجه کند.
انتهای پیام
به اینستاگرام، تلگرام، ایتا و روبیکای واژه بپیوندید.