آخرین مناظره نامزد‌های دو حزب دموکرات و جمهوری خواه آمریکا در کمتر از دو هفته مانده به انتخابات ریاست جمهوری این کشور در شرایطی برگزار شد که این پرسش مطرح است، نتیجه انتخابات آمریکا را چه کسانی تعیین می‌کند، مردم یا الکترال‌ها ؟

دانشگاه «بلمونت»، واقع در شهر «نشویل»، ایالت «تنسی» میزبان این مناظره بود. مناظره‌ای که آخرین رویارویی تلویزیونی «دونالد ترامپ» و «جو بایدن» قبل از برگزاری انتخابات ۱۳ آبان‌ماه به شمار می‌رود.

پیامد‌های همه گیری ویروس کرونا در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، مشاجره بر سر حساب بانکی ترامپ در چین، جداسازی ۵۴۵ کودک مهاجر از والدین، نژادپرستی نهادینه‌شده در آمریکا و همچنین مسایلی در خصوص ایران از جمله مباحث مطرح در این مناظره بود و دو نامزد همچون مناظره قبلی، بار‌ها به یکدیگر تاختند.

حال در شرایطی که آمریکایی‌ها با برگزاری مناظره‌های این چنینی سعی در داغ کردن فضای انتخاباتی دارند، چقدر رای مردم در انتخابات کشور مدعی مهد دموکراسی مهم است؟

نبود دموکراسی در انتخابات آمریکا همواره سوال ناظران سیاسی در سالیان گذشته تاکنون بوده است و این معضل فراتر و ریشه‌دارتر از انتخابات فعلی این کشور است.

سرکوب آرا، پدیده سمندرسازی

غیرمستقیم بودن اثر رأی مردم، الکتور‌های غیرمتعهد، مباحث مربوط به سرکوب آرا، پدیده «سمندرسازی» (Gerrymandering)، حذف نامزد‌های مستقل، نقش پول‌های فاسد، روش راه یافتن نامزد‌ها به مناظره‌ها و چندین و چند مشکل دیگر برخی از اصلی‌ترین مشکلاتی هستند که دموکراسی آمریکایی با آن‌ها روبرو است.

انتخابات آمریکا هنوز از ریشه‌های اولیه‌اش که بر اساس فرضیه بی‌اعتمادی به رأی مردم بنیان‌گذاری شده بود فاصله نگرفته و به همین جهت، این مردم نیستند که به صورت مستقیم رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کنند بلکه رئیس‌جمهور توسط افرادی موسوم به «الکتورها» (گزینندگان) و طی فرایندی موسوم به «مجمع گزینندگان» (الکترال کالج) (Electoral college) انجام می‌شود. در واقع، مردم در انتخابات به این الکتور‌ها رأی می‌دهند.

مجمع الکترال، چگونه آرا مردم را می‌بلعد؟

مجمع گزینندگان، در واقع شامل ۵۳۸ الکتور است که هر ۴ سال یکبار برای انتخاب رئیس‌جمهور تشکیل می‌دهند. فردی که بتواند ۲۷۰ رأی الکتور را به دست بیاورد، پیروز انتخابات اعلام می‌شود و به عنوان رئیس‌جمهور به کاخ سفید راه پیدا می‌کند.

تعداد الکتور‌های هر ایالت، مجموع تعداد نمایندگان آن ایالت در مجلس سنا و مجلس نمایندگان آمریکا است. کنگره آمریکا در حال حاضر شامل ۱۰۰ نماینده مجلس سنا و ۴۳۵ نماینده مجلس نمایندگان آمریکا است (مجموع این الکتور‌ها ۵۳۵ نفر می‌شود و سه الکتور هم برای منطقه کلمبیا موسوم به دی‌سی DC در نظر گرفته شده است).

انتخاب خود الکتور‌ها یک فرایند دو مرحله‌ای است. در مرحله اول، احزاب سیاسی در هر کدام از ایالت‌ها مدتی قبل از انتخابات عمومی، الکتور‌های بالقوه خودشان را انتخاب می‌کنند. در مرحله دوم، در روز انتخابات، رأی‌دهندگان در هر ایالت، با رأی دادن به نامزد‌های رئیس‌جمهور، الکتور‌های خودشان را انتخاب می‌کنند. نام الکتور‌ها ممکن است روی برگه‌های رأی، زیر نام نامزد‌های ریاست‌جمهوری رأی شده باشد و ممکن هم هست که نام آن‌ها درج نشده باشد که این موضوع به قوانین انتخاباتی در هر ایالت بستگی دارد.

در قانون اساسی آمریکا هیچ بند یا قانونی وجود ندارد که الکتور‌ها را ملزم کند رأی خودشان به نامزد‌های ریاست‌جمهوری را طبق آرای مردمی بدهند. با وجود این، برخی از ایالت‌ها الکتور‌های خودشان را ملزم کرده‌اند در رأی دادن به نامزد‌های انتخابات، عیناً مطابق با رأی مردم عمل کنند که به آن‌ها «الکتور‌های متعهد» گفته می‌شود. غالبا الکتور‌ها در روز انتخاب نهایی (در ماه دسامبر) به نامزدی رای می‌دهند که اکثریت رای دهندگان ایالتی آنها، انتخاب آن نامزد را توقع دارند.

به واقع با توجه به اینکه اعضای کالج انتخاباتی توسط حزبی برگزیده می‌شود که بیشترین رأی را در ایالت مورد نظر به دست آورده است، کمتر اتفاق می‌افتد که این اعضا رأیی مغایر با آنچه که حزب پیروز در انتخابات ایالتی مورد نظر دارد بدهند. اما بار‌ها اتفاق افتاده است که اعضای کالج‌های انتخاباتی در روز رای‌گیری برای رئیس‌جمهور (در دسامبر)، به نامزدی غیر از آنچه که انتظار می‌رفته است رای داده‌اند و به عبارت دیگر خلف وعده کرده‌اند.

در ۴۸ ایالت آمریکا، وقتی که یک نامزد بتواند اکثریت آرای شهروندان این کشور را کسب کند، تمامی سهمیه الکترال آن ایالت را آن خود می‌کند. برای مثال اگر ۵۱ درصد شرکت‌کنندگان در انتخابات ایالت نیویورک به ترامپ (در واقع به افرادی که اعلام کرده‌اند که در کالج الکترال به ترامپ رأی می‌دهند) رأی دهند، تمامی سهمیه ایالت نیویورک در کالج الکترال به ترامپ (حامیان ترامپ) اختصاص پیدا می‌کند. تنها در دو ایالت نبراسکا و مِین، سهمیه ایالتی تاحدی براساس درصد رأی‌دهندگان توزیع می‌شوند.

چرا غیرمستقیم؟

اینکه چرا در جمهوری آمریکا به جای شمارش ساده آرا در جای‌جای کشور، رئیس‌جمهور به شکل غیرمستقیم انتخاب می‌شود در گذشته‌های دور ریشه دارد و به نوعی از بی‌اعتمادی به رأی مردم دارد و تا به همین امروز پابرجا مانده است.

«نیل بوچانان»، استاد حقوق دانشگاه جورج واشنگتن در پاسخ به این سؤال که چرا چنین سیستمی در آمریکا ساخته شد، می‌گوید: «این مسئله در تاریخ دموکراسی و قانون اساسی آمریکا ریشه دارد. چنین مفاهیمی در آن زمان‌ها برای دنیا مفاهیمی جدید بودند و بی‌اعتمادی عمیقی از سوی نخبگان سیاسی به توانایی مردم برای درک سیاست و رأی دادن وجود داشت.»

بنیانگذاران آمریکا درباره میزان اطلاعات مردم عادی، تردید داشتند. اما در عین حال آن‌ها می‌خواستند که مردم عادی در روند انتخاب رئیس‌جمهور نقش داشته باشند. به همین دلیل سیستمی درست کردند که مردم عادی بتوانند رأی بدهند و رأی‌شان مؤثر باشد. اما همزمان گروهی از نخبگان را هم به عنوان انتخاب‌کننده (الکتر Elector) تعیین کردند که با رأی نهایی آن‌ها رئیس‌جمهور انتخاب می‌شود.

بر همین اساس است که در آغاز جمهوری آمریکا، حق رأی نیز به گروه مردان سفیدپوست محدود بود؛ و در میان ۱۳ ایالت نخستین در آغاز کار جمهوری آمریکا، تنها سه ایالت حاضر شدند که به مردان بدون زمین، حق رأی بدهند! حتی در همین سه ایالت نیز در میان کسانی که صاحب زمین نبودند تنها مردانی حق رأی داشتند که مالیات پرداخت می‌کردند. به همین دلیل در سال ۱۷۸۹، تنها ۱۰ درصد از جمعیت آمریکا اجازه داشتند در انتخابات رأی بدهند.

قانون اساسی آمریکا و حق رأی

پایگاه Fairvote (یک مرکز فعال در زمینه تضمین حق رأی برای شهروندان آمریکا) تصریح کرده در قانون اساسی آمریکا هنوز هیچ بندی که در آن به صراحت برای مردم حقی برای انتخاب مستقیم رئیس‌جمهور آمریکا در نظر گرفته شده باشد وجود ندارد.

این روش، همان‌طور که گفته شد با یک نقد اصولی دیگر هم روبه‌رو است: اینکه همواره ممکن است در رقابت‌های بسیار نزدیک، یکی از نامزد‌ها بیشترین آرای مردم را به خود اختصاص دهد، اما این اکثریت آرای مردم عادی برایش اکثریت آرای الکترال در میان ۵۳۸ رای الکترال به ارمغان نیاورد.

این اتفاق در طول تاریخ پنج بار رخ داده است. آخرین نمونه از چنین وضعیتی در همین انتخابات سال ۲۰۱۶ میلادی بود که هیلاری کلینتون، نامزد حزب دموکرات آرای مردمی بیشتری به دست آورد. اما انتخابات را به دونالد ترامپ باخت چرا که ترامپ در ایالت‌های بیشتری برنده شده بود و آرای الکترال بیشتری داشت.

یکی از بحث برانگیزترین و جنجالی‌ترین‌ها در طول تاریخ آمریکا، انتخابات سال ۲۰۰۰ این کشور بود که در ۷ نوامبر آن سال و با مشارکت ۵۰٫۴٪ برگزار شد.

در این انتخابات جرج بوش از حزب جمهوری‌خواه در مقابل ال‌گور از حزب دموکرات قرارگرفته بود. این‌که او پیش‌ازاین سخنگوی ریاست جمهوری بود، این امکان را به او می‌داد که بتواند در رقابت‌های انتخاباتی پیروز شود. پس از پایان یافتن این انتخابات و همچنین اعلام آرا جرج بوش به‌عنوان رئیس‌جمهور ۴ سال آینده آمریکا انتخاب شد.

همگان بوش را برنده انتخابات تلقی کردند و درحالی‌که ال‌گور برای ایراد سخنرانی و اعلام رسمی شکست خود و تبریک به رقیب خود، عازم “میدان بزرگداشت کشته‌شدگان جنگ” در شهر نشویل می‌شد، مشاوران ال‌گور به او اطلاع دادند که نتایج اعلام‌شده در مناطق مختلف متفاوت اعلام‌شده است. درنهایت تلاش‌های افراد ستاد انتخاباتی ال‌گور برای مطلع کردن او از ماجرا جواب می‌دهد و ال‌گور در سخنرانی حاضر نمی‌شود و اعلام شکست نمی‌کند. ال‌گور که دقایقی بعد از اعلام پیروزی بوش با او تماس گرفته بود و پیروزی را به او تبریک گرفته بود، با بوش تماس می‌گیرد و اعلام شکست خود را پس می‌گیرد.

این حوادث باعث شد تا ال گور به نتایج اعتراض کند، اما بازشماری آرا هر بار با نتایج مختلف روبرو می‌شد که این باعث شد تا بازشماری آرا متوقف شود. همچنان این انتخابات دارای نتایجی مبهم است و عده بسیاری جرج بوش را متقلب می‌دانند.

میزان رأی بوش ۲۹۰۹۱۳۵ و میزان رأی ال‌گور ۲۹۰۷۳۵۱ بوده است که اختلاف آن‌ها ۱۷۸۴ رأی است یا به عبارتی ۰.۳ درصد اختلاف و بر طبق قانون اگر اختلاف آرا کمتر از ۰.۵ درصد باشد، بازشماری ماشینی الزامی می‌شود. طبق قانون، تنها ۶ روز مهلت برای بررسی شکایات و اعلام نتیجه نهایی وجود دارد.

الکتور‌های غیرمتعهد؛ انتخابگران دلبخواهی

از لحاظ قانونی دو مدل الکتور یا انتخابگر در انتخابات آمریکا وجود دارد:الکتور‌های متعهد (Pledged Electors) و الکتور‌های غیر متعهد (Unpledged Electors). الکتور‌های متعهد افرادی هستند که هم رسماً اعلام کرده‌اند و هم وظیفه دارند به رأی و خواست مردم احترام بگذارند و در روز رأی‌گیری نهایی بر اساس آن چه که مردم رأی داده‌اند رأی بدهند.

در مقابل الکتور‌های غیر متعهد قرار دارند که تعهدی به رأی مردم ندارند. به عنوان نمونه اگر ترامپ در کالیفرنیا رأی بیاورد یک الکتور غیر متعهد می‌تواند در روز انتخاب نهایی یکی از رأی‌های الکترال ایالت کالیفرنیا را به ترامپ بدهد و یا ندهد او مختار است.

البته الکتور غیرمتعهد با الکتور عهدشکن (Faithless Elector) متفاوت است. الکتور عهدشکن یک الکتور متعهد است که بر خلاف خواست مردم به نماینده‌ای که آن‌ها انتخاب کرده‌اند رای ندهد. پدیده الکتور عهدشکن یک پدیده انحصاری در آمریکاست که تاکنون بار‌ها اتفاق افتاده است.

هرچند این پدیده تا امروز نتوانسته تغییری جدی در نتایج انتخابات ریاست جمهوری بگذارد، ولی در مواردی توانسته روند انتخابات را دچار مشکل کند. (به عنوان نمونه می‌شود به انتخابات ریاست جمهوری ۱۸۳۶ اشاره کرد). در قوانین آمریکا در ۲۱ ایالت برای الکتور‌های عهدشکن محکومیت در نظر گرفته شده است.

سرکوب رأی؛ مردم سیاستمدار انتخاب می‌کنند یا سیاستمدار مردم را؟

منظور از سرکوب رأی تلاش‌های مستقیم یا غیرمستقیمی است که از طرق مختلف اعم از راهکار‌های قانونی یا قانونی از شرکت واجدان شرایط رأی در انتخابات یا ثبت نام آن‌ها برای شرکت در آن جلوگیری می‌کند.

در آمریکا «سرکوب رأی» گروه‌های اقلیت به خصوص سیاه‌پوستان و طبقات محروم یکی از اصلی‌ترین مشکلات پیش روی تحقق یک دموکراسی کامل و واقعی است تا جایی که باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا چند روز پیش خواستار پایان بخشیدن به این معضل شد.

برای اینکه نیاز نباشد خیلی به گذشته‌های دور رجوع کنیم، در همین انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۶ موارد بسیار متعدد و کثیر از فرایند سرکوب رأی وجود دارد. مثلاً در ایالت ویسکانسین قوانین مربوط به اسناد هویتی نزدیک به ۴۵۰۰۰ نفر را از دادن رأی محروم کرد.

البته قوانین اسناد هویتی در تمام کشور‌ها برای جلوگیری از تخلفات انتخاباتی وجود دارند، اما مشکلی که در آمریکا وجود دارد این است که طبق گزارش پایگاه «مینه‌سوتادیلی» ۱۱ درصد از شهروندان آمریکایی فاقد اسناد هویتی صادرشده توسط دولت هستند و این گروه جزو محروم‌ترین اقشار جامعه آمریکا هم محسوب می‌شوند. مثلاً همین پایگاه خبری نوشته نزدیک به ۲۵ درصد از شهروندان سیاه‌پوستی که در سن رأی قرار دارند فاقد چنین اسنادی هستند در حالی که این رقم برای سفیدپوست‌ها ۸ درصد است.

تغییر نتیجه با سرکوب رأی

از فرایند سرکوب رأی بار‌ها در انتخابات‌ها برای تغییر نتایج استفاده شده است. مثلاً آن طور که تحقیقات کنگره آمریکا نشان می‌دهد، در انتخابات سال ۲۰۱۸ ایالت جورجیا برای انتخابات فرماندار این ایالت، سیاست‌هایی اتخاذ شده تا از ثبت نام ۳۴۰ هزار رأی‌دهنده جلوگیری شود و این مسئله به شکست نامزد سیاه‌پوست این ایالت در برابر رقیب سفیدپوستش شده است.

در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا هم موارد بسیار متعدد و عدیده‌ای از سرکوب رأی در ایالت‌های مختلف آمریکا گزارش شده. پایگاه امریکن‌پراگرس نوشته نزدیک به ۱۲۰ میلیون نفر از واجدان شرایط رأی در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا شرکت نکرده‌اند که دست‌کم بخشی از آن به دلیل پدیده سرکوب رأی بوده است.

این پایگاه فهرست اشکلاتی که حق رأی را از میلیون‌ها آمریکایی سلب کرده به صورت زیر ذکر می‌کند: مشکلات در ثبت‌نام برای رأی‌گیری، قوانین مربوط به ارائه اسناد هویتی، سردرگمی رأی‌دهنده‌ها، تهدید و آزار رأی‌دهنده، بسته شدن غیرقانونی مراکز اخذ رأی، خراب بودن دستگاه‌های اخذ رأی، محروم کردن دارندگان پرونده قضائی از رأی و در نهایت کژحوزه‌بندی.

حالا با نزدیک شدن به نتیجه انتخابات، درگیری‌های لفظی دو نامزد یعنی ترامپ و بایدن بیشتر می‌شود، انتخاباتی که خیلی نمی‌توان به نتایج نظرسنجی‌ها اتکا کرد و باید منتظر بمانیم و ببینیم در انتخابات ۲۰۲۰، چه تفاوت‌هایی میان آرای مردمی و آرای الکترال دیده خواهد شد؟

خبرگزاری صدا و سیما / برمک بیات