پایگاه خبری تحلیلی واژه – قمر طالبی: کافی است نگاهی به شبکه های اجتماعی بیندازید تا با سیلی از توصیه ها رو به رو شوید: «ویتامین D فراموش نشود»، «بدون زینک سیستم ایمنی ات ضعیف می‌شود»، «قرص منیزیم برای آرامش اعصاب عالی است» و ده ها توصیه دیگر. اما واقعاً بدن ما به این همه مکمل نیاز دارد؟ و آیا مصرف خودسرانه آنها می‌تواند خطری داشته باشد؟
از داروخانه تا شبکه های اجتماعی
پاندمی کرونا، نقطه عطفی در افزایش مصرف مکمل ها بود. ترس از بیماری، مردم را به سمت هر چیزی سوق داد که احتمالاً «ایمنی» را بالا ببرد. داروخانه ها شلوغ شدند، قفسه های مکمل خالی و فروشگاه های آنلاین سود هنگفتی بردند. اما بعد از فروکش کردن موج بیماری هم، مصرف مکمل ها ادامه یافت؛ این بار نه برای کرونا، بلکه برای «سلامت عمومی».
افزایش دسترسی آسان، تبلیغات پر زرق و برق و باور عمومی به بی ضرر بودن ویتامین ها، ترکیبی ساخته که حالا متخصصان تغذیه را نگران کرده است.
آنها می‌گویند پشت چهره بی خطر مکمل ها، خطرهای خاموشی نهفته است: از تداخل دارویی تا مسمومیت های ناشی از مصرف زیاد.
مکمل یا مسکن روانی؟
آری دیگر در خیابان و اداره و باشگاه، کمتر کسی را می‌توان یافت که نگوید «من هم یک مولتی ویتامین می‌خورم». بسیاری از ما این قرص ها را نوعی بیمه سلامت می‌دانیم. احساس می‌کنیم اگر روزی سبزی یا میوه نخورده ایم، قرص ویتامین می‌تواند جای خالی آن را پر کند.
اما دکتر ابراهیم انصاری، متخصص تغذیه، نظر دیگری دارد. او در این باره می‌گوید: «مشکل اصلی ما این است که مردم تصور می‌کنند مکمل یعنی تضمین سلامت. در حالی که هیچ قرصی جایگزین سبک زندگی سالم نمی‌شود. مکمل فقط زمانی مفید است که بدن واقعاً نیاز داشته باشد و آن هم با نظر متخصص.»
به گفته او، مصرف بی رویه ویتامین ها نه تنها سودی ندارد، بلکه ممکن است به بدن آسیب بزند. برای مثال مصرف زیاد ویتامین D یا A می‌تواند منجر به مسمومیت شود. آهن اضافه می‌تواند به کبد و کلیه آسیب بزند. حتی زینک که خیلی ها بی محابا مصرف می‌کنند، در دوز بالا باعث اختلال در جذب مس و تضعیف ایمنی می‌شود.
قرص‌هایی که مثلاً خیالمان را راحت می‌کنند
در واقع برای بسیاری از مردم، مکمل ها بیشتر از آنکه نیازی فیزیولوژیک باشند، کارکردی روانی دارند. نوعی حس کنترل و آرامش.
وقتی احساس خستگی یا بی حوصلگی می‌کنیم، به جای اصلاح خواب یا تغذیه، سراغ قوطی مکمل می‌رویم.
دکتر انصاری معتقد است این رفتار نشانه ای از تغییر سبک زندگی مدرن است: «زندگی شهری و فشارهای روزمره باعث شده مردم دنبال راه حل های سریع باشند. مکمل ها هم دقیقاً همین را وعده می‌دهند؛ سلامتی فوری در یک قرص. اما واقعیت این است که بدن با سرعت تبلیغات بهبود پیدا نمی‌کند.»
خطر پنهان: تداخل ویتامین ها با داروها
یکی از نگرانی های متخصصان، تداخل دارویی مکمل هاست. بسیاری از افراد در حالی مکمل مصرف می‌کنند که داروهای دیگری هم می‌خورند؛ بدون آنکه بدانند ممکن است اثر آنها را تغییر دهد.
مثلاً ویتامین K می‌تواند تأثیر داروهای ضدانعقاد را کاهش دهد، یا مصرف زیاد کلسیم، جذب آنتی بیوتیک هایی مانند تتراسیکلین را مختل کند.
دکتر انصاری در این باره هشدار داده و می‌گوید: «همه مکمل ها بی ضرر نیستند. حتی ویتامین های محلول در آب، اگر زیاد مصرف شوند، می‌توانند فشار مضاعفی به کلیه وارد کنند. این تصور که ویتامین زیاد ضرر ندارد، کاملاً غلط است.»
آمارهایی که هشدار می‌دهند
بر اساس بررسی های وزارت بهداشت، حدود ۴۰ درصد از ایرانیان حداقل یک نوع مکمل را بدون تجویز پزشک مصرف کرده اند. بیشترین مصرف مربوط به ویتامین D، زینک و مولتی ویتامین است.
این آمارها در زنان و ورزشکاران جوان بالاتر است. جالب آنکه بسیاری از این افراد هیچ نشانه ای از کمبود تغذیه ای نداشته‌اند.
مطالعات جهانی هم نشان می‌دهد مصرف بی مورد مکمل ها نه تنها خطر بیماری ها را کاهش نمی‌دهد، بلکه در برخی موارد احتمال سنگ کلیه یا اختلال در عملکرد کبد را بالا می‌برد
مسئولیت نادیده گرفته شده
از نگاه دکتر انصاری بخشی از مسئولیت این وضعیت متوجه سیاست گذاران و رسانه هاست، او در این خصوص می‌گوید: «در حالی که تبلیغات رنگارنگ برای مکمل ها همه جا هست، اطلاع رسانی علمی و بی طرفانه بسیار کم است. مردم باید بدانند که این محصولات دارو محسوب می‌شوند، نه خوراکی روزمره. باید آموزش ببینند که قبل از مصرف، آزمایش بدهند و با متخصص مشورت کنند.»
او تاکید می‌کند: «آگاهی عمومی از خطرات مصرف بی رویه هنوز پایین است و این کار رسانه ها را سنگین تر می‌کند. ما نیاز به فرهنگ سازی داریم. همان طور که مردم یاد گرفتند آنتی بیوتیک را بی دلیل مصرف نکنند، باید یاد بگیرند مکمل را هم بی دلیل نخورند.»
بدن ما آزمایشگاه نیست
پیام مشترک بیشتر متخصصان ساده است: مکمل زمانی مفید است که بدن به آن نیاز داشته باشد. اگر تغذیه شما متنوع است و خواب و فعالیتتان منظم، احتمالاً نیازی به هیچ مکملی ندارید.
به گفته دکتر انصاری، بدن انسان ماشین پیچیده ای است. وقتی بی هدف مواد مختلف به آن اضافه کنیم، تعادلش به هم می‌خورد. ما نمی توانیم بدنمان را مثل آزمایشگاه در خانه مدیریت کنیم.
این متخصص تغذیه در پایان سخنانش جمله ای می‌گوید که می‌تواند خلاصه تمام این بحث باشد: «اگر سبک زندگی تان ناسالم باشد، هیچ مکملی نجاتتان نمی دهد. اما اگر سالم زندگی کنید، شاید اصلا به مکمل نیازی نداشته باشید.»
انتهای پیام
به اینستاگرام، تلگرام، ایتا و روبیکای واژه بپیوندید.