به گزارش واژه، یکی از مهمترین شاخصه‌های شهر پویا، تعامل شهروندان و گستردگی روابط اجتماعی است و هرچقدر حضور شهروندان در محیط‌های شهری بیشتر باشد، حس امنیت نیز به تبع آن افزایش یافته و رونق و شکوفایی در آن منطقه از شهر بیشتر خواهد بود. در این راستا مناسب سازی محیط شهری اهمیت زیادی دارد و اقدامات، راهکارها و رویکردهای مشخصی در این خصوص مورد توجه برنامه‌ریزان و مدیران شهری است.
یکی از رویکردهای موفق و کارآمد در این زمینه ایجاد پاتوق‌های شهری است؛ پاتوق‌ها هرچند فضاهای محدودی از شهر را به خود اختصاص می‌دهد، اما جزو فضاهایی در محلات است که در بین شلوغی و ازدحام شهرها، فرصتی هر چند کوتاه برای مکث و ایجاد روابط اجتماعی بین شهروندان ایجاد می‌کند. پاتوق‌های شهری می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی صحیح محلی مناسب برای گردهم آمدن شهروندان باشد و زمینه و بستر مناسبی را برای ایجاد و گسترش روابط اجتماعی فراهم کند. در گفت‌وگویی با «فرزاد مومنی»، کارشناس شهرسازی، ویژگی‌های پاتوق‌های شهری و نقش آنها در رونق، پویایی و امنیت شهر را مورد بررسی قرار داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
پاتوق شهری به چه نقاطی از شهر اطلاق می‌شود؟
پاتوق‌های شهری مکان‌هایی است که خاطره انگیزی، داشتن هویت، رنگ و تعلق از خصوصیات بارز آنها است، البته یک مکان به خودی خود تبدیل به پاتوق نمی‌شود، بلکه خصوصیات و رفتارهای افرادی که از یک مکان استفاده می‌کنند، پاتوق شهری را شکل می‌دهد. به عبارت بهتر شهروندانی که به یک مکان شهری مراجعه می‌کنند، به نوعی به آن مکان برند می‌دهند و آن را تبدیل به پاتوق می‌کنند و لذا پاتوق شهری می‌تواند به طور مشخص مختص قشر خاصی از جامعه شهری باشد.
معمولاً افرادی که در یک پاتوق شهری گردهم می‌آیند، در یک یا چند ویژگی مشترک هستند و لذا هرکدام از پاتوق‌های شهری ویژگی‌های مختص خود را دارد. انواع پاتوق‌ها از نظر فرهنگی، هم گروهی سنی، هم گروهی رشته علمی، هم گروهی اجتماعی و شغلی وجود دارد، اما به طور کلی می‌توان گفت شناسایی پاتوق‌ها نقش مهمی در توسعه بافت فرهنگی شهر دارد و باید به درستی جانمایی شود همچنین برنامه‌ریزی دقیقی برای انجام فعالیت در آنها مدنظر قرار گیرد.
نقش پاتوق‌ها در حیات شهری چیست؟
پاتوق‌های شهری می‌تواند جنبه مثبت یا منفی داشته باشد، به عنوان مثال ممکن است فضایی از شهر هر روز یا هفته‌ای یک روز به مکانی برای گردهم جمع شدن بازنشستگان تبدیل شود و یا برعکس فضایی از شهر مکانی باشد برای تجمع معتادان و یا خلاف کاران که در برخی ساعات یا بیشتر مواقع موجب ناامن شدن محیط در آن منطقه می‌شوند و به عبارتی پاتوقی منفی را در محیط شهری شکل می‌دهند.
اگر جنبه مثبت پاتوق‌های شهری را مورد توجه قرار دهیم، می‌توانیم به نوعی به مکان‌های بی هویت، هویت بدهیم و فرآیند هویت بخشی به فضاهای شهری را با ایجاد این پاتوق‌ها به پیش ببریم. ایجاد پاتوق‌های مثبت در سطح محلات شهری علاوه بر هویت بخشی، موجب ارتقا سطح امنیت نیز می‌شود، اما برعکس ایجاد پاتوق‌های منفی در سطح محلات امنیت را کاهش داده و در پاره‌ای موارد این پاتوق‌های منفی، محله خاصی از شهر را به برندی بدنام تبدیل می‌کند. امروزه بسیاری از ناهنجاری‌های جامعه از همین پاتوق‌های شهری نشأت می‌گیرد و سراسر جامعه شهری را تهدید می‌کند.
طراحی پاتوق‌های شهری از چه منظری باید مورد توجه باشد؟
جانمایی پاتوق و خصوصیات و ویژگی‌های آن باید به گونه‌ای باشد که مردم آن را بپذیرند؛ به عنوان مثال اگر قصد یک برنامه‌ریز یا مدیر شهری ایجاد پاتوق‌های شهری است، این پاتوق باید حتماً در مکانی از شهر باشد که از نظر دسترسی و فضای همگانی مورد قبول عامه شهروندان قرار بگیرد. اگر قصد داشته باشیم پاتوق را در سطح محلات شهری تشکیل دهیم، بیشتر نظرات ساکنان محله و نیازهای آنها باید مورد توجه باشد، لذا در ایجاد پاتوق‌ها باید به مقیاس‌های شهری نیز توجه و شاخصه‌های محلی، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای یا شهری تفکیک شود.
صرف ایجاد مکان پاتوق شهری نمی‌توان انتظار رشد، رونق و شکوفایی را داشت، بلکه یک پاتوق شهری برای تأثیرگذاری بر رونق و پویایی شهر، باید خصوصیات مشخصی داشته باشد، به عنوان مثال باید رویدادهای مرتبط در پاتوق‌های شهری برگزار شود. نکته مهم اینکه در صورتی که طراحی و جانمایی پاتوق مناسب نباشد، ممکن است حتی به مکانی برای فعالیت افراد خاطی تبدیل شود.
پاتوق شهری چگونه موجب پیوستگی اجتماعی می‌شود؟
پاتوق شهری باید تعریف مشخصی داشته باشد، هم زمان استفاده از پاتوق و افرادی که قرار است از این مکان استفاده کنند، همگی باید از قبل سنجیده شود و البته نیاز است به ازای هر پاتوق شهری، یک مدیر وجود داشته باشد تا مدیریت متناسبی بر پاتوق شهری به صورت برنامه‌ریزی شده داشته باشد، در غیر این صورت نه تنها پاتوق موجب رونق و شکوفایی شهر نیست، بلکه آسیب‌هایی را به جامعه شهری وارد می‌کند.
ایجاد پاتوق‌ها اگر با برنامه‌ریزی قبلی باشد، پیوستگی اجتماعی میان شهروندان را در پی دارد و می‌تواند باعث پیشبرد اهداف در سایر حوزه‌های شهری نیز شود.