به گزارش واژه، آلودگی هوا در ایران دست کم برای کلان شهرها به یک بحران همیشگی بدل شده است. بحرانی که بر اساس شاخص آلودگی هوا، سال به سال وخیم‌تر می‌شود. شهروندان تهرانی در سال ۱۳۹۹ با ۱۰۴ روز ِ«حساس برای گروه‌های ناسالم» و ۱۵ روز ِ«ناسالم» وضعیت وخیم‌تری نسبت به سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۷ داشتند.
بر اساس آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوا، تهران ۳۴ روز آلوده‌تر نسبت به سال ۹۸ داشته است. این در حالی است که تهران در سال ۱۳۹۷، تنها ۵۹ روزِ «حساس برای گروه‌های ناسالم» را تجربه کرده بود.
آلودگی هوا در سال ۹۹، آنقدر بحرانی شد که دی ماه امسال به عنوان آلوده ترین ماه تهران در ۱۰ سال گذشته شناخته شد. به گفته مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، شهروندان تهرانی در دی ماه ۱۳ روز در وضعیت ناسالم و گروه‌های حساس ۱۱ روز ناسالم را تجربه کردند.
ماجرای آلودگی هوا در یک سال گذشته زمانی سیاسی شد که با مازوت سوزی، قطعی برق و اظهارات ضد و نقیض مسئولان همراه شد. گویی امسال به خاطر همه‌گیری کرونا دستاویزهایی مثل خودروهای تک سرنشین، رفت‌وآمد سرویس‌های مدارس یا هر رفتاری که بیشتر به مردم مربوط بشود، وجود نداشت.
بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت چهاردهم دی ماه در جلسه مدیریت مصرف سوخت زمستانی کشور، گفت که تمایل نداریم از سوخت مازوت استفاده کنیم اما در نقاطی مجبور به این کار هستیم. زنگنه فردای همان روز در حاشیه افتتاحیه سیزدهمین نشست اوپک پلاس در جمع خبرنگاران، احتمال مصرف مازوت در استان تهران، نیروگاه‌های اصفهان، البرز و قم را رد کرد. اظهار نظری که رئیس حفاظت از محیط زیست در یک گفت‌گوی رادیویی خلاف آن را اظهار کرد. عیسی کلانتری گفت: نیروگاه‌های شرق تهران می‌توانند از مازوت استفاده کنند اما نیروگاه‌های غرب تهران به‌دلیل اینکه با وزش باد، آلودگی‌ها وارد شهر می‌شود، حتماً باید از گاز استفاده کنند. کلانتری چندی بعد اظهار کرد از نظرش بهتر است که روزی دو ساعت خاموشی داشته باشیم اما از سوخت مازوت استفاده نکنیم.
ماجرای مازوت سوزی در تهران تا به آنجا پیش رفت که رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس در دی ماه امسال به صورت میدانی از چند نیروگاه در اطراف تهران بازدید کرد و گفت: نمی‌توانم به صورت صد در صدی بگویم که این نیروگاه‌ها از سوخت مازوت استفاده نمی‌کردند! سمیه رفیعی ادامه داد: سوخت گازوئیل یکی از نیروگاه‌ها فوق غیر استاندارد بود و ۱۲۰ برابر از حد مجاز آلایندگی بیشتری تولید می‌کرد. هجوم این آلاینده‌های سمی به سمت شهر تهران از علل آلودگی هوا است. رفیعی در ابتدا نامی از این نیروگاه نبرد. چندی بعد اما در جلسه کمیسیون اصل ۹۰ مجلس اظهار کرد که در نیروگاه شهید منتظرقائم گازوئیلی مصرف می‌شود که ۶ هزار و ۵۰۰ p.p.m گوگرد دارد و این ۱۲۸ برابر از حد مجاز است.
به گفته کارشناسان گوگرد یک ماده سمی و مضر است. ماده‌ای که هنگام سوخت و سوز دود حوالی نیروگاه‌ها را به رنگ زرد در می‌آورد. نیروگاه منتظر قائم نیز نیروگاهی واقع در کیلومتر ۷ جاده کرج – ملارد است. شواهد حاکی از آن که این همان نیروگاهی است که نماینده تهران از آن بازدید کرده بود.
رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس پس از چندین بازدید میدانی، در واکنش به سخنان وزیر نفت مبنی بر تکذیب مازوت‌سوزی در تهران، البرز و قم در صفحه رسمی توییتر خود نوشت:«از ایشان دعوت می‌کنم که نمایندگان مجلس را در بازدیدهای سرزده و نظارت میدانی همراهی کند تا با واقعیات موجود رو به رو شوند.»
روزهای سرد و آلوده تهران و سایر کلان شهرها در سال ۱۳۹۷ باعث شده بود که نمایندگان مجلس دهم، پای قانون هوای پاک را به صحبت هایشان باز کنند. قانونی که دو سال از تصویب و ابلاغ آن می‌گذشت و راه‌حل کاهش آلودگی هوا را در ۳۴ ماده و ۱۳ آیین نامه تعریف کرده است.
معاینه‌فنی، تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه و از رده خارج کردن این وسایل، جایگزین کردن خودروهای حمل و نقل عمومی فرسوده با خودروهای نو، نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی کشور با اولویت شهرهای بالای ۲۰۰ هزار جمعیت، به صفر رساندن سود بازرگانی خودروهای برقی و هیبریدی، استفاده مراکز صنعتی و تولیدی از سوخت استاندار، وظیفه شرکت‌های جدید الاحدات مبنی بر اختصاص ۱۰ درصد زمین شرکت به فضای سبز مشجر، ممنوعیت انباشت پسماند و سوزاندن زباله‌ها به غیر از مکان‌های تعیین شده توسط شهرداری، از بندهای مهم قانون هوای پاک است. قانونی که به گفته کارشناسان و مسئولان نظارتی در اغلب موارد اجرایی نشده است.
نمایندگان مجلس یازدهم نیز این قانون را راهکاری برای بهتر شدن آلودگی هوا دانستند و دستاویزی برای مطالبات خود قرار دادند. شاید به همین خاطر دیوان محاسبات کشور که از آن به عنوان بازوی نظارتی مجلس یاد می‌شود. گزارشی از نحوه اجرای قانون هوای پاک در بهمن ماه امسال ارائه کرد. طبق گزارش دیوان محاسبات، از ۱۱۲ حکم مندرج در قانون هوای پاک که باید توسط ۲۳ دستگاه اجرایی می شد، تعداد ۳۸ حکم اصلاً انجام نشده، ۶۴ حکم به طور ناقص انجام شده و صرفاً ۱۰ حکم عملیاتی شده است و ترک فعل و کم‌کاری در عمکرد دستگاه های مربوطه محرز است.
آیا تنها مقصر عدم اجرای قانون هوای پاک دستگاه‌های اجرایی هستند؟
نمایندگان یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی پیش از انتشار گزارش دیوان محاسبات کشور، جلسه‌ای با حضور همه نهادهای مسئول در کمیسیون اصل ۹۰ مجلس ترتیب داد تا میزان قصور هر دستگاه در اجرای قانون هوای پاک را مشخص کند. پرسش‌های نمایندگان و پاسخ‌های مسئولان اجرایی حاکی از آن بود که اجرایی کردن مفاد قانون هوای پاک پیچیدگی زیادی دارد. به عبارت دیگر قانون هوای پاک علی رغم همه فوایدش، در مواردی غیرقابل اجرا است.
به عنوان مثال مدیرکل صنایع حمل و نقل وزارت صنعت، معدن و تجارت در جلسه کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چرا دولت طبق قانون هوای پاک سطح کیفی موتورسیکلت‌ها را ارتقا نمی‌دهد و توجهی به موتور سیکلت‌های برقی ندارد؟ اظهار کرد: مشکل موتورسیکلت‌های برقی فروش آن هاست. ما در تولید این نوع موتورسیکلت‌ها هیچ مشکلی نداریم. هم اکنون ۳۰ هزار دستگاه موتورسیکلت برقی تولید شده داریم که مشتری ندارد چرا که قیمت موتورسیکلت‌های برقی سه برابر موتورسیکلت‌های بنزینی است. در تمام دنیا دولت‌ها برای موتورهای برقی یارانه در نظر می گیرند؛ این در حالی است که کشور ما در شرایط فعلی توان اتنجام این کار را ندارد. بنابراین مردم قدرت خرید موتورسیکلت برقی ندارند.
با این اوصاف می‌توان نتیجه گرفت که قانون هوای پاک موسوم به قانون نفس که در ۲۵ تیر ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، هنوز در مواردی هر چند معدود با شرایط کشور همخوانی ندارد. در عین حال می‌توان سهم عملکرد هر دستگاه به قانون هوای پاک را مشخص کرد. این قانون ۱۴ دستگاه مختلف اجرایی در کشور ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما و… را مکلف کرده است. طبق پایش سازمان محیط زیست که مبتنی بر خوداظهاری هر وزارت خانه در میزان اجرایی کردن قانون هوای پاک بوده است، وزارت جهاد کشاورزی ۸۷ درصد، وزارت راه و شهرسازی ۷۲ درصد، سازمان محیط زیست ۸۵ درصد، وزارت صنعت، معدن و تجارت ۳۶ درصد، وزارت نیرو ۳۵ درصد، وزارت کشور ۳۰ درصد و سازمان برنامه و بودجه صفر درصد به قانون هوای پاک عمل کرده‌اند!