اجداد ما از غارها به عنوان سرپناه و در امان ماندن از خطرات طبیعی مانند سیل، حمله حیوانات، گرما و سرما استفاده می کردند حتی گروهی مردگان خود را در غارها دفن می کردند که نمونه ای از این اجساد در غار کوچکی در بیستون، نزدیک کرمانشاه کشف شده است، این نشان می دهد که این حفره های طبیعی همواره برای انسان ها مورد اهمیت بوده است، اما به مرور انسان از غار فاصله گرفت و برای رفاه بیشتر به زندگی شهرنشینی و به مرور آپارتمان نشینی روی آورد، اما این تغییر اساسی اندکی از ارزش غارها کم نکرده است، در واقع غار نخستین سر پناه انسان بود و اکنون این حفره‌های سنگی روایتگر زندگی نیاکان ما هستند.
به اعتقاد کارشناسان، غارها نقش بسزایی در تامین منابع آبهای زیر زمینی دارند، با مطالعه غارها می‌توانیم سطح منابع آبهای زیر زمینی را بسنجیم و اینکه در چه وضعیتی قرار دارند و در آینده به چه صورت خواهند بود، همچنین می‌توان فهمید که در آینده چه مناطقی احتمال بیشتری برای خشکسالی خواهند داشت، در واقع غارها شاهرگ اصلی آبرسانی زمین هستند پس مراقبشان باشیم.
با توسعه زندگی شهرنشینی غارها به فراموشی سپرده شدند این در حالی است که مطالعات نشان می‌دهد این حفره‌های تاریک بر اکوسیستم طبیعت و حتی زندگی انسان‌ها تاثیر زیادی دارد که یکی از آنها تامین منابع آبی زیر زمینی است اما این اکوسیستم طبیعی نیز مانند هر اکوسیستم دیگری از دست انسان شهرنشین در امان نماند و تخریب و دست اندازی به غارها به حدی رسید که ۱۱ سال پیش دوم مهرماه به عنوان ” روز ملی غار پاک ” نامگذاری شد و هر سال یک شعار برای این روز انتخاب می شود که امسال ” حفاظت از تنوع زیستی غارها” تعیین شده که توجه ویژه به تنوع زیستی غارها را به همگان گوشزد می کند.
کیومرث کلانتری در پیامی به مناسبت فرارسیدن دوم مهر ماه روز ملی «غار پاک» اعلام کرد که حفاظت از تنوع زیستی در سطوح سه گانه زیستگاه، گونه و ژن، ضامن بقای حیات و سلامت در کره زمین است، غارها از جمله زیستگاههای منحصر به فردی هستند که زیستمندان آن با شرایط خاص زیستگاه سازگار شده و به تبع آن از ارزش اکولوژیکی بالایی برخوردارند، تنوع زیستی غارها بخشی از زنجیره به هم پیوسته اکوسیستم است که ارتباط تنگاتنگی با جهان بیرون از غار و فرایندهای زیستی آن دارد و آسیب و نابودی غارزیان منجر به تهدید زیست کره و نقص بسیار واضحی در زنجیره اکوسیستم طبیعی می شود.
محمد مدادی مدیر کل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست نیز روز چهارشنبه به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: آمار دقیقی از غارهای کشور وجود ندارد بر این اساس یکی از برنامه های سازمان محیط زیست این است که داده های مربوط به غارها را جمع آوری کنیم، البته سال گذشته غار سه استان مطالعه و اطلاعات آنها را جمع آوری شد و امسال برنامه داریم که داده قابل قبولی از آمار و اطلاعات مربوط به غارهای کشور اعم از مشخصات زمین شناختی، زیست شناختی، اکولوژیک غارها و گونه های غار زی جمع آوری کنیم.
وی درباره تعداد غارهای کشور اظهار داشت: آمار دقیقی از تعداد غارهای کشور وجود ندارد اما پیش بینی می شود حدود سه هزار و ۵۰۰ غار در کشور وجود داشته باشد، البته اکنون حدود ۶۵۰ غار در سامانه اطلاعات غارها که در سال ۱۳۹۷ راه اندازی شده، ثبت شده است.
مدادی با اشاره به اهمیت غارها گفت: غارها زیستگاه های بسیار حساسی هستند و زیستمدان ارزشمندی اعم از گونه های غارزی واقعی دارند، انواع حشرات، برخی سخت پوستان و برخی گونه هایی که کاملا با محیط غار سازگار شدند مانند ماهی کور، سمندر غارزی و یا گروه خیلی مهمی که شامل خفاش ها هستند در غارها زندگی می کنند.
وی اظهار داشت: اکوسیستم غار بسیار حساس است، این حفره های تاریک از لحاظ زمین شناسی از اهمیت زیادی برخوردارند و به عنوان موزه های زنده زمین شناسی و زیست شناسی به حساب می آیند، با منابع آبی در ارتباطند، از آنجا که عمده غارهای کشور در مناطق کارستی واقع شده اند از این رو با منابع آبی زیر زمینی در ارتباط هستند که این اهمیت غارها را به ویژه در شرایط اقلیم خشک و نیمه خشک کشور ما دو چندان می کند.
مدیر کل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: برخی غارها اهمیت تاریخی، فرهنگی، باستان شناسی، گردشگری و ورزشی دارند که همه اینها باعث می شود نگاه ویژه ای به غارها داشته باشیم و لزوم حفاظت از غارها را گوشزد می کند.
وی درباره اینکه برنامه حفاظتی برای غارها وجود دارد، گفت: ساختار مدیریتی غارها از چند دهه پیش در کشور در حال شکل گیری بود که در سال ۱۳۸۹ با تصویب آیین نامه مدیریت و حفاظت غارها در هیات دولت رسمیت یافت از آن زمان کارگروه غارشناسی شکل گرفت که متشکل از ۸ دستگاه و سمن های فعال است، این کارگروه در سطح ملی وظیفه سیاست گذاری، تدوین دستورالعمل ها، ضوابط برای مدیریت غارها، حفاظت و بهره برداری از آنها را بر عهده دارد.
مدادی اظهار داشت: عمدتا دو دستگاه شامل وزارتخانه میراث فرهنگی در حوزه غارهای تاریخی و سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص سایر غارها مسوولیت حفاظت از غارها را بر عهده دارند که بر اساس آیین نامه ها و زیر نظر کارگروه غارشناسی فعالیت می کنند.
وی ادامه داد: تعداد زیادی از غارهای تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی وقت به عنوان غارهای تاریخی ثبت ملی شده اند، همچنین سازمان حفاظت محیط زیست هشت غاری را که از لحاظ زیست محیطی اهمیت داشتند به عنوان اثر طبیعی ثبت ملی کرده است و پیشنهاد ثبت ۶ غار دیگر را هم داده ایم که در حال طی کردن مراحل تصویب است.
مدیر کل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست درباره اینکه در برخی غارها که پتانسیل گردشگری دارند دست برده می شود، گفت: دستورالعملی تدوین کردیم که در کارگروه تصویب شد و سال ۹۷ به همه دستگاه های ذیربط و ادارات کل استان ها ابلاغ شد، در آن غارها به چهار درجه طبقه بندی شدند و در هر درجه بر اساس حساسیتی که دارند، حداقل فاصله ایجاد ابنیه های ثابت و متحرک از دهانه غار پیش بینی شده است .
وی افزود: متاسفانه پیش از تصویب این دستورالعمل اتفاقاتی در برخی از غارها رخ داد و ابنیه هایی ساخته شد اما بعد از تصویب این کار متوقف و ممنوع شد و بر اساس دستورالعمل، غارهایی که بخواهند مورد بهره برداری قرار گیرند باید ضوابط را رعایت کنند.