پایگاه خبری تحلیلی واژه – قمر طالبی: در یک بعداز ظهر پاییزی، در کافه‌‌ای در شمال شهر، چند دختر جوان دور میزی نشسته اند. قلیان با طعم بلوبری در وسط میز است و خنده ها از لابه‌لای حلقه های دود بالا می‌رود. یکی از آنها به شوخی می‌گوید: «یه پک بزن، آرامش میاره!»
صحنه ای که روزگاری تابو بود، حالا در بسیاری از شهرهای ایران، به‌ویژه میان نسل جوان، به رفتاری عادی تبدیل شده است.
افزایش ۱۹۰ درصدی مصرف سیگار میان زنان جوان
طبق گزارش دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات، در پنج سال گذشته مصرف روزانه سیگار میان زنان ۱۸ تا ۲۴ سال ۱۹۰ درصد افزایش یافته است. همزمان مصرف قلیان در همین گروه سنی نیز نزدیک به دو برابر شده است.
اگرچه هنوز تعداد زنان سیگاری از مردان کمتر است، اما سرعت رشد مصرف در میان زنان جوان به مراتب بیشتر است. کارشناسان می‌گویند پایین آمدن سن شروع مصرف که حالا در برخی گزارش ها به ۱۳ سالگی رسیده، نشانه ای نگران کننده است.»
مریم موسوی، جامعه شناس و پژوهشگر حوزه جوانان در این باره می‌گوید: «قلیان و سیگار برای بسیاری از دختران جوان فقط وسیله تفریح نیست. پشت این رفتار استرس، فشار اجتماعی و میل به دیده شدن نهفته است.»
از قبح تا عادت؛ تغییر آرام هنجارها
سیگار و قلیان زمانی در جامعه ایرانی رفتاری مردانه و ناپسند برای زنان بود. اما امروز قبح آن به تدریج از میان رفته است. در کافه ها و محافل دانشجویی، حضور دختران سیگاری یا قلیان کش دیگر تعجب برانگیز نیست.
فضای مجازی هم در این تغییر نقش داشته است. در بسیاری از صفحات و استوری های اینستاگرام، سیگار به عنوان نمادی از «آرامش»، «استقلال» یا حتی «سبک زندگی خاص» به تصویر کشیده می‌شود.»
موسوی در این خصوص می‌گوید: «در نگاه بخشی از دختران، سیگار نوعی اعلام استقلال است. نشانه ای از اینکه می‌خواهم خودم تصمیم بگیرم، حتی اگر تصمیم غلطی باشد.»
بگفته این جامعه شناس، مصرف دخانیات در زنان، فقط انتخابی فردی نیست بلکه بازتابی از تحولات فرهنگی و اجتماعی عمیق تری است که جامعه امروز ایران تجربه می‌کند.
قلیان؛ محبوب ترین مضر
در سال های اخیر قلیان به محبوب ترین شکل مصرف دخانیات میان دختران تبدیل شده است. طعم های میوه ای، بسته بندی‌های رنگی و فضای اجتماعی کافه ها مصرف آن را آسان و لذت بخش جلوه می‌دهد.
اما کارشناسان هشدار می‌دهند که هر پک قلیان معادل ده ها نخ سیگار است. به گفته این کارشناسان، این تصور که قلیان ضرر ندارد، بزرگ ترین فریب برای نوجوانان و جوانان است.
طبق گفته آنها، دود قلیان نه تنها نیکوتین بیشتری دارد، بلکه شامل فلزات سنگین و مواد سرطان زا است. قلیان از نظر آسیب هیچ تفاوتی با سیگار ندارد؛ حتی بدتر است.
دخانیات و اضطراب‌های دخترانه
در دنیایی پر از فشار، از رقابت های تحصیلی و شغلی گرفته تا انتظارات فرهنگی بسیاری از دختران جوان به دخانیات به عنوان راهی برای کاهش اضطراب نگاه می‌کنند.
سارا، ۲۱ ساله و دانشجوی رشته معماری است. او می‌گوید: «اول فقط موقع استرس امتحان قلیان می‌کشیدم. کم کم شد عادت. الان اگه نکشم، بی قرار می‌شم.»
موسوی معتقد است چنین روایت هایی رو به افزایش است: «دختران جوان در میان دو فشار گرفتارند؛ از یک سو توقعات سنتی و از سوی دیگر خواسته های مدرن. دخانیات برای برخی از آنها نقش مسکنی دارد؛ اما در واقع، خودش به بخشی از همان اضطراب تبدیل می‌شود.»
خانواده ها در حاشیه
در بسیاری از خانواده ها، دختران مصرف دخانیات را پنهان می‌کنند. ترس از واکنش والدین یا نگاه قضاوت گر جامعه باعث می‌شود این رفتار در خفا ادامه پیدا کند.
موسوی در این باره می‌گوید: «پنهان کاری، کنترل را سخت تر می‌کند. خانواده ها باید بتوانند بدون قضاوت گفت و گو کنند. اگر دختر حس کند شنیده می‌شود، احتمال اصلاح رفتار هم بیشتر است.»
بگفته کارشناسان، رسانه ها و شرکت های دخانی در این روند بی تأثیر نبوده‌اند.در برخی از سریال ها و تولیدات شبکه نمایش خانگی، زنان سیگاری با چهره هایی مدرن و قوی نمایش داده می‌شوند. در فضای تبلیغاتی نیز بسته بندی های صورتی و طعم های میوه‌ای مستقیماً زنان را هدف قرار داده‌اند.
موسوی می‌گوید: «بازار دخانیات دقیقاً می‌داند چگونه با زنان جوان حرف بزند. شعارهایی مثل “زن آزاد، انتخاب آزاد” به طور ضمنی مصرف سیگار را با استقلال پیوند می‌زند. این همان الگویی است که دهه ها پیش در غرب برای جذب زنان به کار رفت.»
پیامدهای پنهان برای نسل آینده
مصرف دخانیات در زنان جوان نه تنها سلامت فردی را تهدید می‌کند، بلکه عوارضش به نسل بعد نیز منتقل می‌شود. زنانی که سیگار یا قلیان مصرف می‌کنند، در دوران بارداری در معرض خطر بیشتری قرار دارند؛ از زایمان زودرس تا بیماری های تنفسی نوزاد.
موسوی هشدار می‌دهد: «اگر امروز این روند کنترل نشود، چند سال بعد با نسلی رو به رو خواهیم بود که از نوجوانی با وابستگی نیکوتین رشد کرده است. این فقط یک انتخاب شخصی نیست، یک زنجیره اجتماعی است.»
چرا سیاست‌ها عمل نمی‌کنند؟
با وجود تصویب قوانین متعدد برای محدودسازی تبلیغ و فروش دخانیات در عمل نظارت کافی وجود ندارد. بسیاری از قهوه خانه‌ها و مغازه ها به راحتی به نوجوانان تنباکو و سیگار می‌فروشند.
موسوی می‌گوید: «در مدارس پسرانه جلسات آموزشی درباره مضرات سیگار برگزار می‌شود، اما در مدارس دخترانه کمتر چنین برنامه هایی داریم. این یعنی هنوز دخانیات را مسئله ای مردانه می‌دانیم.»
او تأکید می‌کند که راه کنترل مصرف دخانیات در میان دختران، نه از مسیر ممنوعیت و تنبیه بلکه از مسیر آگاهی، گفت و گو و آموزش می‌گذرد.
موسوی ادامه می‌دهد: «نمی توان با ترساندن یا تحمیل قانون خشک، جلوی کنجکاوی یا هیجان نسل جوان را گرفت. دختران امروز می‌خواهند بفهمند، نه فقط اطاعت کنند. اگر با آنها صادقانه صحبت کنیم و راه جایگزین بدهیم، خودشان انتخاب درستی می‌کنند.»
این جامعه شناس برای کاهش گرایش به دخانیات چند پیشنهاد مشخص دارد: «اول از همه باید آموزش مهارت های زندگی و “نه گفتن” به فشار همسالان در مدارس جدی گرفته شود. این آموزش ها باید واقعی و کاربردی باشند، نه فقط شعارگونه.دوم اینکه لازم است نمایش عادی سیگار و قلیان در فیلم ها، سریال ها و فضای مجازی محدود شود. وقتی الگوهای محبوب جوانان با سیگار دیده می‌شوند، پیام نادرستی به ذهن نوجوان می‌رسد. سوم اینکه باید فضاهای تفریحی و ورزشی امن و جذاب برای دختران فراهم شود؛ وقتی گزینه های سالم و شاد وجود داشته باشد، کسی به سراغ دود نمی‌رود.
و در نهایت خانواده ها باید یاد بگیرند به جای برخورد قهری، با فرزندانشان گفت و گوی صمیمانه و بدون قضاوت داشته باشند. دختران اگر احساس امنیت کنند، رفتارهای پرخطرشان را پنهان نمی‌کنند.»
موسوی در ادامه تأکید می‌کند: «باید به دختران حس قدرت واقعی داد؛ قدرت انتخاب آگاهانه. سیگار و قلیان نشانه جسارت نیست، نشانه فرسودگی است. جامعه ای که به دخترانش گوش بدهد، دیگر نیازی ندارد نگران دود در دستان آنها باشد.»
او با نگاهی امیدوارانه ادامه می‌دهد: «هنوز دیر نشده. همان طور که هنجارهای جدید ساخته می‌شوند، می‌توان فرهنگ تازه ای هم ساخت؛ فرهنگی که در آن سلامت، آگاهی و احترام به بدن ارزش محسوب شود.»
انتهای پیام
به اینستاگرام، تلگرام، ایتا و روبیکای واژه بپیوندید.