پایگاه خبری تحلیلی واژه – قمر طالبی: عصر یکی از روزهای دل‌انگیز پاییزی، برای قدم زدن و استشمام هوای تازه وارد پارک محله مان می‌شوم. با هر قدمی که برمی‌دارم، صحنه‌های دلپذیر و سرشار از آرامش پاییزی، پیش رویم نمایان می‌شود.
پارک در این فصل رنگ‌های گرمی به خود گرفته است؛ درختان قد کشیده و تنومند که برگ‌های زرد و نارنجی خود را به زمین رها کرده‌اند، به زمین زیبایی خاصی بخشیده‌اند، در هر گوشه‌ای که پا می‌گذارم، صدای خش‌خش برگ‌های خشک به گوش می‌رسد.
همه چیز به گونه‌ای است که گویا طبیعت تصمیم گرفته صحنه‌ای از نقاشی‌های رمانتیک پاییزی را به نمایش بگذارد. پارک مملو از افرادی است که برای استراحت، قدم‌زنی و یا تفریح به اینجا آمده‌اند. خانواده‌هایی که با کودکان خود مشغول بازی هستند، جوانانی که با دوستان خود گفت‌وگو می‌کنند و افراد سالخورده‌ای که به آرامی روی نیمکت‌ها نشسته‌اند و از مناظر اطراف لذت می‌برند.

تصویری ناخوشایند در فضایی دل‌انگیز

اما در کنار تمام این زیبایی‌های طبیعت، تصویری ناخوشایند نظرم را به خود جلب می‌کند. کمی دورتر از جمعیت، گروهی از دختران نوجوان زیر سایه درختان بلند پارک نشسته‌اند و مشغول صحبت و خنده هستند، نزدیک تر که می‌روم متوجه چیزی نگران‌کننده می‌شوم؛ همگی در حال کشیدن سیگار هستند.
دود غلیظ سیگارشان در هوای پاییزی که بوی تازگی می‌دهد، معلق است و تضادی عمیق با محیط آرام پارک ایجاد می‌کند. این تضاد، کنجکاوی و نگرانی‌ام را برمی‌انگیزد. به‌عنوان یک خبرنگار که دغدغه‌های اجتماعی دارد، کنجکاو می‌شوم تا بفهمم که چرا این دختران نوجوان به مصرف سیگار روی آورده‌اند. به همین خاطر تصمیم می‌گیرم به آن‌ها نزدیک شوم و گفت‌وگویی با آن‌ها داشته باشم.
با قدم‌هایی آرام به سمتشان می روم و کنارشان می‌ایستم. با لبخندی ملایم سلام و سعی می‌کنم، با آنها رابطه‌ای دوستانه برقرار کنم. می‌گویم: «می‌تونم چند دقیقه کنارتون بنشینم؟»
یکی از دختران که به نظر می‌رسد کمی بزرگتر از بقیه باشد، به آرامی پاسخ می دهد: «چرا که نه؟» بعد هم پک عمیقی بر سیگارش می زند، برای لحظه ای چهره اش پشت دود سیگار محو می شود. به ‌سرعت باب گفتگو باز می شود. از آنها دلیل سیگار کشیدنشان را که می پرسم، هوش از سرم می پرد.
یکی از دختران که حدوداً ۱۶ ساله به نظر می‌رسد، می‌گوید: «ما همیشه بعد از مدرسه به پارک می‌آییم تا با هم باشیم و کمی آرامش پیدا کنیم. سیگار کشیدن هم برای ما بیشتر یک سرگرمی است. در واقع، این کار به نوعی به ما احساس بزرگسالی می‌دهد. خیلی‌ها در اطراف ما سیگار می‌کشند و برای ما هم چیز عجیبی نیست.»
دیگری که کمی جوان‌تر به نظر می‌رسد و شاید فقط ۱۴ یا ۱۵ سال داشته باشد، اضافه می‌کند: «بیشتر بچه‌های مدرسه ما سیگار می‌کشند. من خودم این کار را از یکی از دوستانم یاد گرفتم و او اولین بار به من سیگار داد. در ابتدا فقط کنجکاوی بود، اما کم‌کم به عادت تبدیل شد. وقتی که در جمع دوستانم هستم، احساس می‌کنم که با سیگار کشیدن به نوعی با آنها یکی شده‌ام و این کار به من اعتمادبه‌نفس می‌دهد.»
می‌پرسم: «خانواده‌هاتون می‌دونن که سیگار می‌کشین؟»
دختر دیگری که در حاشیه نشسته است، با لحنی خسته می گوید: «خانواده‌ها هیچ‌وقت وقت ما رو ندارن. اونا خودشون درگیر کار و زندگی هستن. کسی به ما توجهی نمی‌کنه. وقتی هم که باهاشون صحبت می‌کنی، یا بحث میشه یا سعی می‌کنن چیزی که خودت نمی‌خوای رو بهت تحمیل کنن.»
نگاهی به بقیه دختران می اندازم، همه تقریباً به نشانه تایید، سرشان را تکان می‌دهند. این حرف‌ها نشان‌دهنده عمق بی‌توجهی و فشارهایی بود که این نوجوانان در محیط خانواده احساس می‌کردند؛ فشارهایی که آن‌ها را به‌سوی رفتارهای پرخطر مثل سیگار کشیدن سوق می‌داد.
این صحبت‌ها، مرا به این فکر وا می‌دارد که چرا نوجوانان به جای لذت بردن از لحظات پرشور نوجوانی به این نوع رفتارهای خطرناک و آسیب‌زا پناه می‌برند؟ چه عواملی در جامعه باعث شده که سیگار کشیدن به یک پدیده معمول و حتی جذاب برای نوجوانان تبدیل شود؟
برای بررسی بیشتر این موضوع و دریافت نظرات تخصصی تصمیم می‌گیرم با یک جامعه‌شناس در این زمینه صحبت کنم. دکتر امیر ابراهیمی، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسایل اجتماعی، در این باره به «آساخبر» می‌گوید: «مصرف سیگار در بین نوجوانان، به‌ویژه دختران، یک پدیده چندبعدی است که نمی‌توان آن را به یک عامل خاص نسبت داد. عوامل مختلفی در این موضوع دخیل هستند.»
او ادامه می‌دهد: «نوجوانان در سنین بلوغ، در حال گذار از مرحله کودکی به بزرگسالی هستند. این دوره زمانی است که آن‌ها به‌دنبال کسب استقلال و هویت‌یابی هستند. در این مسیر، ممکن است رفتارهایی را انتخاب کنند که به‌ظاهر نشان از بزرگسالی و بلوغ دارد. سیگار کشیدن یکی از این رفتارهاست که به‌عنوان نماد استقلال و خودمختاری تلقی می‌شود.»

فشار هم‌سالان و نقش اجتماعی

یکی از عوامل اصلی که دکتر ابراهیمی به آن اشاره می‌کند، تأثیر هم‌سالان و گروه‌های اجتماعی است. او می‌گوید: «نوجوانان به‌شدت تحت‌تأثیر گروه‌های هم‌سالان خود هستند. آن‌ها به‌دنبال پذیرش در این گروه‌ها و همگامی با دوستان خود هستند. اگر در یک گروه، مصرف سیگار به‌عنوان یک رفتار عادی و پذیرفته‌شده تلقی شود، احتمال اینکه سایر اعضا نیز به این رفتار روی بیاورند، بسیار زیاد است.»
این دیدگاه نشان می‌دهد که نوجوانان در بسیاری از موارد، به‌دلیل فشار اجتماعی و ترس از طرد شدن از جمع دوستان، به مصرف سیگار روی می‌آورند. آن‌ها ممکن است این رفتار را به‌عنوان راهی برای به‌دست آوردن احترام و پذیرش در میان هم‌سالان خود ببینند.

تأثیر مسائل خانوادگی

این جامعه‌شناس در ادامه به نقش خانواده‌ها در این پدیده اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از نوجوانانی که به مصرف سیگار روی می‌آورند، در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که فشارهای روانی بالایی بر آن‌ها وارد می‌شود. این فشارها می‌تواند ناشی از انتظارات زیاد در زمینه تحصیلات، موفقیت اجتماعی یا حتی مشکلات اقتصادی باشد. در چنین شرایطی، نوجوانان به دنبال راهی برای کاهش تنش‌ها و استرس‌های زندگی هستند و ممکن است سیگار کشیدن را به‌عنوان یک مکانیزم مقابله‌ای انتخاب کنند. در واقع، سیگار به آن‌ها احساس آرامش موقت می‌دهد و به‌نوعی به‌عنوان یک فرار از مشکلات زندگی عمل می‌کند.»

تأثیر محیط اجتماعی

دکتر ابراهیمی به محیط‌های اجتماعی و فرهنگی که نوجوانان در آن رشد می‌کنند نیز اشاره می‌کند: «محیط‌هایی که در آن‌ها خانواده‌ها و بزرگ‌ترها خود از مصرف دخانیات استفاده می‌کنند، به‌طور طبیعی تأثیر منفی بر رفتار نوجوانان می‌گذارد. در چنین جوامعی، سیگار کشیدن به‌عنوان یک رفتار عادی و پذیرفته‌شده محسوب می‌شود و نوجوانان به‌طور ناخودآگاه به آن گرایش پیدا می‌کنند.»

تأثیر رسانه‌ها و فرهنگ معاصر

او همچنین با اشاره به تأثیر رسانه‌ها و فرهنگ معاصر بر نوجوانان می‌گوید: «رسانه‌های اجتماعی و تبلیغات سیگار در فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی به‌طور مداوم این رفتار را به‌عنوان یک نماد جذابیت و قدرت به نمایش می‌گذارند. نوجوانان به‌خوبی تحت تأثیر این تصاویر قرار می‌گیرند و ممکن است به‌دنبال تقلید از این الگوها باشند.»

نیاز به هویت و استقلال

این پژوهشگر مسایل اجتماعی نیاز به ابراز هویت و استقلال را یکی از نیازهای اساسی نوجوانان عنوان و اضافه می‌کند: «نوجوانان به‌دنبال نشانه‌هایی از بلوغ و بزرگسالی هستند و سیگار کشیدن می‌تواند به‌عنوان نمادی از این استقلال تلقی شود. آن‌ها ممکن است احساس کنند که با سیگار کشیدن، به جمع بزرگ‌ترها و بالغ‌ترها پیوسته‌اند.»

پیامدهای مصرف سیگار

او همچنین درباره پیامدهای مصرف سیگار می گوید: «طبق گفته محققان مصرف سیگار به طور مستقیم با بروز بیماری‌های مختلف از جمله سرطان، بیماری‌های قلبی و تنفسی مرتبط است. نوجوانانی که به مصرف سیگار روی می‌آورند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها قرار دارند. علاوه بر این، تأثیرات منفی سیگار بر رشد و توسعه جسمی نوجوانان می‌تواند مشکلات جدی برای آینده آنها ایجاد کند.»
دکتر ابراهیمی ادامه می‌دهد: «مصرف سیگار همچنین می‌تواند بر سلامت روان نوجوانان تأثیر بگذارد. مطالعات نشان داده‌اند که نوجوانانی که سیگار مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی قرار دارند. این مشکلات می‌توانند به نوبه خود به رفتارهای پرخطر دیگری مانند مصرف مواد مخدر و الکل منجر شوند.»
او در در ادامه درباره پیامدهای اجتماعی مصرف سیگار در میان نوجوانان می‌گوید: «از نظر اجتماعی، این موضوع می‌تواند منجر به افزایش رفتارهای ضد اجتماعی و کاهش تعاملات مثبت اجتماعی شود. نوجوانانی که به سیگار روی می‌آورند، ممکن است با مشکلاتی در روابط خود مواجه شوند و این مسئله می‌تواند تأثیرات منفی بر زندگی اجتماعی و تحصیلی آنها داشته باشد.»
دکتر ابراهیمی در بخش دیگری از سخنانش چندین راهکار برای مقابله با این پدیده ارائه می‌کند و در این ارتباط می‌گوید: «آموزش و آگاهی‌بخشی یکی از این راهکارهاست. ما می‌توانیم با طراحی برنامه‌های آموزشی به نوجوانان اطلاعات دقیق و مستند درباره مضرات سیگار و تأثیرات منفی آن بر سلامتی ارائه دهیم. البته این برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای باشند که به‌راحتی توسط نوجوانان قابل درک و پذیرش باشند.»
او ادامه می‌دهد: « تقویت روابط خانوادگی نیز در حل این موضوع بسیار موثر است. خانواده‌ها باید به‌دنبال ایجاد ارتباطات عاطفی و مؤثر با فرزندان خود باشند. ایجاد فضایی که نوجوانان بتوانند احساسات و نگرانی‌های خود را به‌راحتی بیان کنند، می‌تواند به کاهش فشارهای روانی کمک کند.»
این پژوهشگر مسایل اجتماعی فراهم‌سازی فعالیت‌های سالم را یکی دیگر از راهکارها عنوان و اضافه می‌کند: «ایجاد فرصت‌ها و فضاهایی برای فعالیت‌های مثبت و سالم، مانند ورزش و هنر، می‌تواند نوجوانان را به سمت رفتارهای سالم‌تر هدایت کند و از کشش به سمت سیگار جلوگیری کند.»
او در ادامه با تاکید بر لزوم تشکیل گروه‌های حمایتی می‌گوید: «گروه‌های حمایتی برای نوجوانان می‌توانند فضایی امن برای ابراز تجربیات و احساسات آن‌ها فراهم کنند و به آن‌ها کمک کنند تا از فشار هم‌سالان فرار کنند.»
دکتر ابراهیمی در خاتمه ممنوعیت تبلیغات دخانیات را یکی دیگر از راهکارها برای حل این معضل اجتماعی بیان و تصریح می‌کند: «در سطح کلان، نیاز به ممنوعیت تبلیغات مربوط به سیگار و محدود کردن دسترسی به محصولات دخانی برای نوجوانان وجود دارد تا از کشش به سمت مصرف سیگار کاسته شود.»
بله، کاهش مصرف سیگار در بین نوجوانان نیازمند شناخت دقیق از دلایل این رفتارها و اجرای راهکارهای مؤثر است. عواملی مانند فشار همسالان، استرس، تبلیغات، کنجکاوی و دسترسی آسان به سیگار می‌توانند از دلایل عمده مصرف آن در میان نوجوانان باشند. برای مقابله با این مسئله، راهکارهایی نظیر آموزش‌های پیشگیرانه در مدارس، تقویت مهارت‌های زندگی و مدیریت استرس، افزایش آگاهی عمومی درباره مضرات سیگار، اعمال محدودیت‌های بیشتر در دسترسی به محصولات دخانی و ایجاد کمپین‌های فرهنگی و اجتماعی می‌توانند بسیار مؤثر باشند. اجرای این راهکارها نه تنها به بهبود سلامت فردی نوجوانان کمک می‌کند، بلکه از منظر اجتماعی و اقتصادی نیز به کاهش بار درمانی و بهبود کیفیت زندگی در جامعه منجر خواهد شد.