به گزارش واژه، «۶۰ درصد ایرانی‌ها چاق هستند. این نگرانی جدی وزارت بهداشت درباره وضعیت سلامت ایرانی‌هاست که البته در دو سال گذشته شیوع ویروس کرونا و فقر حرکتی به تشدید بحران چاقی و متعاقب آن افزایش بیماری‌های زمینه‌ای همچون فشار خون و قند خون بالا و … در بین ایرانی‌ها دامن زده است. کم‌تحرکی و کاهش فعالیت‌های بدنی به دلیل اعمال تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، اصناف و کسبه و اعمال محدودیت‌های کرونایی و به طور کلی تغییر سبک زندگی تحفه منحوس ویروس کروناست؛ به طوری که همه‌گیری بی‌تحرکی به عنوان عارضه جانبی همه‌گیری جهانی کووید-۱۹، متخصصان حوزه سلامت را هم نگران کرده است. بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد حدود ۷۸درصد از مبتلایان کووید-۱۹ گرفتار چاقی، دیابت و بیماری‌های زمینه‌ای بوده‌اند. همچنین یکی از عمده‌ترین علت‌های مرگ‌های زیر ۵۰ سال در کرونایی‌های دارای بیماری‌های زمینه‌ای، چاقی بوده است.
این روزها پیامدهای ویروس کرونا به واسطه تمرکز نظام سلامت کشورها به جهت مداخلات درمانی برای کاهش مرگ‌ومیرهای کرونایی به چشم نمی‌آید اما آن طور که سازمان بهداشت جهانی هشدار داده برخی از این پیامدها در آینده‌ای نزدیک تبدیل به ابرچالش نظام‌های سلامت خواهد بود. نداشتن فعالیت بدنی و چاقی و اضافه‌وزن از جمله عواقب شوم کرونا است. در ایران نیز آن طور که پژوهش‌های منتشرشده در سایت Environmental Health and Preventive Medicine نشان می‌دهد تیمی از محققان ایرانی فعالیت بدنی جمعیت ایران را در طول همه‌گیری کووید-۱۹ بررسی کرده و دریافتند که در مجموع ۷۸درصد از شرکت‌کنندگان در پژوهش دستورالعمل‌های فعالیت بدنی را در طول همه‌گیری رعایت نکرده‌اند. در حالی که مطالعات قبلی نشان می‌داد پیش از همه‌گیری حدود ۳۳درصد از جمعیت بزرگسال ایران دستورالعمل‌های استاندارد فعالیت بدنی را نادیده می‌گیرند. این در حالی است که کاهش فعالیت‌های فیزیکی ناشی از فاصله‌گذاری اجتماعی، دورکاری مشاغل، تعطیلی رویدادهای اجتماعی، دانشگاه‌ها، سالن‌های ورزشی و پارک‌های عمومی به عنوان اثرات قرنطینه شرکت‌کنندگان در این پژوهش را در معرض خطر بالای ابتلا به افسردگی و اضطراب قرار داده است. تحقیقات نشان می‌دهد پیش از همه‌گیری ویروس کرونا از هر چهار فرد بزرگسال یک نفر و از هر چهار نوجوان ۱۱ تا ۱۷ ساله سه نفر فعالیت بدنی کافی ندارند. سطح بی‌تحرکی در برخی کشورها در دوران همه‌گیری به دلیل افزایش استفاده از فناوری، تغییر الگوی حمل‌ونقل و شهرنشینی حدود ۷۰درصد افزایش داشته و علاوه بر افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر و عوارض مرگ‌ومیر، عدم تحرک فیزیکی بار اقتصادی عمده‌ای را در سراسر جهان ایجاد می‌کند.
افزایش اضافه‌وزن و چاقی در زنان و مردان
افشین استوار، مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، درباره افزایش چاقی و اضافه‌وزن در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ می‌گوید: «مؤسسه ملی تحقیقات سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران مطالعه‌ای انجام داده که گر چه هنوز گزارش نهایی آن تأیید نشده اما طبق این گزارش چاقی در مردان از ۱۵درصد در سال ۱۳۹۵ (آخرین مطالعه استپس) به حدود ۱۷درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده و این رقم در زنان از ۲۹درصد به ۳۱درصد افزایش یافته. در مجموع چاقی در هر دو جنس در طول این بازه زمانی نزدیک به دو درصد زیاد شده است. به عبارتی میانگین چاقی از حدود ۲۳ به ۲۵درصد در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ رسیده است.»
استوار با بیان این که افزایش دو درصد چاقی در طول این بازه زمانی (در کمتر از دو سال) عدد بزرگی است، می‌افزاید: «از هر سه زن بالای ۱۸سال در کشور یک نفر چاق است. یعنی شاخص توده بدنی‌شان بالای ۳۰ است. همچنین شاخص توده بدنی در افراد دچار اضافه‌وزن بالای ۲۵ است. در سال ۹۵ در هر دو جنس ۳۶درصد اضافه‌وزن داشتیم. در مجموع در سال ۱۴۰۰ مجموع اضافه‌وزن و چاقی به ۶۰درصد در هر دو جنس رسیده است. به عبارتی در سال ۹۵ به طور میانگین ۶۰درصد جمعیت بالای ۱۸سال در کشور اضافه‌وزن داشتند که این عدد در زنان ۶۵درصد و در مردان ۵۴درصد است. رقم اضافه‌وزن و چاقی در سال ۱۴۰۰ در مردها ۶۳درصد و در زنان ۶۸درصد گزارش شده. بنابراین در مجموع دو درصد چاقی و چهار درصد اضافه‌وزن افزایش پیدا کرده است.»
او در پاسخ به این که آیا آماری دارید که سهم رقم افزایش اضافه‌وزن و چاقی را در دوران کرونا از هم تفکیک کند، عنوان می‌کند: آماری که سهم تعطیلی‌ها و محدودیت‌های کرونایی را با سهم روندی که از گذشته داشتیم، تفکیک کند در دست نداریم و باید تحقیقات بیشتری انجام شود. به طور کلی می‌توان حدس زد این روند جهانی است و بخشی از افزایش شیوع چاقی و اضافه‌وزن مربوط به کروناست. محدودیت خارج‌شدن از منزل با انجام دورکاری و لغو سفرها، مصرف غذاهای پرانرژی و بیرون‌بر سهم زیادی در افزایش اضافه‌وزن و چاقی داشته است.
کودکان زیر ۱۸سال ۲۰درصد اضافه‌وزن دارند
کاهش فعالیت بدنی و کم‌تحرکی در دانشجویان و کارکنان دانشگاه‌ها قبل و بعد از لغو کلاس‌های حضوری و تعطیلی دانشگاه‌ها هم مشهود است. علاوه بر این مطالعات نشان داده کاهش فعالیت بدنی در کودکان ۹ تا ۱۳سال در مقایسه با کودکان پنج تا هشت سال بسیار آشکارتر بوده است. محدودیت‌های ناشی از ویروس کرونا و سبک فعلی زندگی بر نگرانی‌ها نسبت به دائمی‌شدن این سبک زندگی دامن زده که کم‌تحرکی به‌ویژه در کودکان و نوجوانان از نتایج آن است؛ به طوری که سازمان بهداشت جهانی از همه دولت‌ها خواسته برای اصلاح این سبک زندگی در آینده دنبال راهکار باشند.
اگر چه با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس هشدارها درباره اضافه‌وزن و چاقی به عنوان عوارض فقر حرکتی پررنگ‌تر از گذشته شده اما مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در پاسخ به این سؤال که آیا آماری از افزایش وزن و چاقی در گروه سنی زیر ۱۸سال به دلیل تعطیلی مدارس در دوران کرونا دارد، می‌گوید: پیمایش چاقی در گروه سنی زیر ۱۸سال انجام نشده چون پیمایش این گروه سنی مبتنی بر مدرسه است و به دلیل آن که مدارس در این دو سال باز نبوده‌اند نتوانستیم این پیمایش را انجام دهیم. آخرین پیمایش نشان می‌دهد در کودکان زیر ۱۸سال ۲۰درصد اضافه‌وزن و چاقی داریم.
به گفته مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، این که بگوییم تعطیلی مدارس چقدر باعث افزایش وزن شده است، اطلاعات ما دقیق نیست اما شواهد نشان از افزایش وزن بین گروه سنی زیر ۱۸سال دارد که می‌توان حدس زد که کم‌تحرکی، در خانه ماندن، مصرف غذاهای پرکالری نهایتاً منجر به افزایش وزن می‌شود که تبعات آن افزایش شیوع چاقی در این رده سنی است.
استوار با بیان این که شیوع چاقی و اضافه‌وزن در زنان بالاتر از مردان است، می‌افزاید: «بر اساس پیمایش اخیر که اوایل امسال تمام شده نشان می‌دهد، مجموعاً حدود چهار تا پنج درصد افزایش شیوع چاقی داریم که بخشی از آن مربوط به افزایش روند چاقی در طول شیوع ویروس کرونا است. تغییر سبک زندگی، کم‌تحرکی، مصرف غذاهای پرکالری با چربی بالاتر، نداشتن فعالیت فیزیکی، محدودیت‌های تردد و بسته‌بودن ورودی‌های پارک‌ها منجر به شیوع اضافه‌وزن و افزایش چاقی شده است. این در حالی است که طبق سند ملی بیماری‌های غیرواگیر هدف‌گذاری‌ها بر این بود که عدد شیوع چاقی را که ۳۰درصد در جمعیت بزرگسال است، ثابت نگه داریم.»
او با بیان این که چاقی با روند توسعه هم‌جهت است، عنوان می‌کند: «روستاها سبک زندگی شهرنشینی را در پیش گرفته‌اند و شیوع چاقی در شهرها حداکثر دو تا سه درصد بیشتر از روستاهاست. البته سرعت افزایش شیوع چاقی در روستاها بیشتر از شهرها است.»
مداخلات هزینه اثربخش پیشگیری از چاقی در دوران کرونا
او در پاسخ به این که افزایش شیوع چاقی و اضافه‌وزن در دوران کرونا چقدر هزینه‌های نظام سلامت را در آینده افزایش خواهد داد، عنوان می‌کند: «در مجموع بیماری‌های غیرواگیر بین سه تا پنج درصد تولید ناخالص ملی هزینه در پی دارد. با افزایش شیوع بیماری غیرواگیر این سهم افزایش پیدا می‌کند. برآوردها نشان می‌دهد بیش از ۶۵هزار میلیارد تومان هزینه پیشگیری و درمان بیماری غیرواگیر در سال در کشور است که اگر کنترل نشود روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند و پول بیشتری از بیت‌المال صرف هزینه‌های پپیشگیری می‌شود. این هزینه‌ها پتانسیلش را دارد که روند توسعه را تهدید کند در نتیجه روند توسعه مختل می‌شود. به این ترتیب اعتباری که صرف پیشگیری از بیماری غیرواگیر می‌شود نوعی سرمایه‌گذاری تلقی می‌شود و در برخی مداخلات تا ۳۶درصد بازگشت سرمایه را در پی دارد.»
مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با اشاره به مداخلات هزینه اثربخش برای پیشگیری از عواقب شیوع چاقی و اضافه‌وزن به‌ویژه در دوران کرونا می‌گوید: در نظام سلامت کشور به‌دنبال پیاده‌سازی مداخلات هزینه اثربخش هستیم که عمدتاً مداخلات ارزان‌قیمتی هستند. دو اقدام اساسی در این باره انجام می‌دهیم: ترویج تغذیه سالم و فعالیت بدنی. هر دو جزو مهم‌ترین برنامه‌های وزارت بهداشت است. در دو سال گذشته با استفاده از آموزش حضوری و از طریق فضای مجازی نسبت به این دو فاکتور مهم آگاهی‌رسانی کرده‌ایم. دائم به مردم اطلاع‌رسانی کردیم که با خودمراقبتی جلو عواقب منفی خانه‌نشینی، مصرف بیش از حد چربی‌ها و کالری را بگیرند.
او ادامه داد: کمپین فعالیت بدنی که اصلی‌ترین کار است، متوقف نشده و سند آن بزودی از سوی سه وزیر بهداشت، آموزش‌وپرورش و جوانان امضا می‌شود. عنوان این طرح «فعالیت بدنی مبتنی بر سلامت» و هدف آن بهبود وضعیت سلامت مردم است. علاوه بر این در بحث تغذیه تغییر در فرمولاسیون مواد غذایی و ممنوعیت تبلیغ کالاهای آسیب‌رسان سلامت جزو اولویت‌هاست؛ به طوری که قرار است تا سال ۱۴۰۴ میزان اسیدهای چرب ترانس را در مواد غذایی را به صفر برسانیم.»