پایگاه خبری تحلیلی واژه – قمر طالبی: «مامان، ترو خدا گوشیت رو بده باهاش بازی کنم، قول می‌دم زودی بهت پس بدم…» شاید این جمله برای بسیاری از والدین آشنا باشد. اگر تا چند سال پیش کودکان با اسباب‌بازی‌های سنتی و بازی‌های فیزیکی سرگرم می‌شدند، حالا صفحه‌های لمسی و بازی‌های دیجیتال جایگزین آن‌ها شده‌اند. گرچه این تکنولوژی‌ها می‌توانند مفید باشند، استفاده بیش از حد از آن‌ها می‌تواند تأثیرات مخربی بر رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی کودکان بگذارد.
در این گزارش، به بررسی پیامدهای استفاده بیش از حد از دستگاه‌های هوشمند نظیر گوشی‌های هوشمند و تبلت توسط کودکان از زبان یک روانشناس خواهیم پرداخت.
دکتر مینا جعفری، روانشناس کودک و نوجوان در گفت و گو با «مهدتمدن» در این باره می‌گوید: «در عصر دیجیتال کنونی، ورود دستگاه‌های هوشمند به خانه‌ها، تأثیرات عمیقی بر زندگی روزمره و فرآیند یادگیری کودکان گذاشته است. طبق آمارهای اخیر، بیش از ۷۰ درصد کودکان زیر ۱۲ سال به یک نوع دستگاه هوشمند دسترسی دارند. این دستگاه‌ها، از جمله گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها، به کودکان این امکان را می‌دهند که با دنیای دیجیتال ارتباط برقرار کنند و از محتوای آموزشی و سرگرم‌کننده بهره‌مند شوند. اما این بهره‌مندی، بدون چالش هم نیست.
جعفری ادامه می‌دهد: «با وجود نگرانی‌های فراوانی که درباره عوارض استفاده از این دستگاه‌ها وجود دارد، نمی‌توان فواید آن‌ها را نادیده گرفت.»
مزایای استفاده از دستگاه‌های هوشمند
این روانشناس در ادامه به بررسی مزایای استفاده از این فناوری‌ها برای کودکان می‌پردازد و می‌گوید: «گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها به عنوان ابزارهایی آموزشی می‌توانند تأثیرات مثبت زیادی بر روی کودکان داشته باشند. این دستگاه‌ها می‌توانند به کودکان در یادگیری و رشد مهارت‌های مختلف کمک کنند.»
دسترسی به اطلاعات و منابع آموزشی
او یکی از بزرگ‌ترین مزایای استفاده از گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها را دسترسی آسان به منابع آموزشی عنوان و اضافه می‌کند: «کودکان با استفاده از این دستگاه‌ها می‌توانند به وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و ویدئوهای آموزشی متنوع دسترسی داشته باشند. این منابع می‌توانند به یادگیری مهارت‌های جدید، تقویت زبان و حتی بهبود ریاضیات کمک کنند. این روانشناس معتقد است: «دستگاه‌های هوشمند می‌توانند به عنوان یک ابزار آموزشی مفید برای کودکان عمل کنند، به شرطی که استفاده از آن‌ها تحت نظارت و با هدف یادگیری باشد.»
تقویت مهارت‌های اجتماعی
دکتر جعفری ادامه می‌دهد: «استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان به کودکان این امکان را می‌دهد که با دوستان و هم‌سن‌وسالان خود ارتباط برقرار کنند. این تعاملات می‌توانند به تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کودکان کمک کنند.»
او اضافه می‌کند: «تعاملات آنلاین می‌توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند، اما باید توجه داشت که این نوع تعاملات نباید جایگزین روابط رو در رو شوند.»
افزایش خلاقیت و نوآوری
این روانشناس با بیان اینکه بسیاری از اپلیکیشن‌های طراحی و نقاشی، به کودکان این امکان را می‌دهند که خلاقیت خود را به نمایش بگذارند، ادامه می‌دهد: «از طریق این برنامه‌ها، کودکان می‌توانند ایده‌های خود را با استفاده از فناوری پیاده‌سازی کنند. خلاقیت در دنیای دیجیتال می‌تواند شکوفا شود، اما والدین باید فرصت‌هایی را برای فعالیت‌های غیر دیجیتال نیز فراهم کنند تا تعادل در رشد خلاقیت برقرار شود.»
یادگیری مهارت‌های دیجیتال
او با تاکید بر اینکه در دنیای امروز، آشنایی با فناوری‌های دیجیتال برای هر کودک ضروری است، می‌گوید: «استفاده از گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها به کودکان این فرصت را می‌دهد تا مهارت‌های دیجیتال لازم برای آینده را فرا بگیرند. این مهارت‌ها می‌توانند در آینده شغلی کودکان تأثیرگذار باشند، اما یادگیری باید تحت نظارت والدین و معلمان باشد.»
تأثیرات منفی استفاده مفرط از فناوری بر کودکان
دکتر جعفری تأکید می‌کند که استفاده بیش از حد از دستگاه‌های دیجیتال می‌تواند عوارض متعددی داشته باشد. او می‌گوید: «کودکان نیاز به تعاملات اجتماعی، بازی‌های فعال و تجربیات حسی دارند. اگر این نیازها با استفاده از فناوری‌های دیجیتال به‌طور مکرر نادیده گرفته شود، می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود.»
اختلالات خواب
او معتقد است؛ یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که با استفاده از دستگاه‌های دیجیتال ایجاد می‌شود، اختلالات خواب است. دکتر جعفری توضیح می‌دهد: «نور آبی که از صفحه‌نمایش‌ها ساطع می‌شود، می‌تواند تولید ملاتونین را مختل کند و خواب کودکان را تحت تأثیر قرار دهد. کودکان به خواب کافی نیاز دارند تا رشد فیزیکی و شناختی مناسبی داشته باشند. بی‌خوابی می‌تواند باعث مشکلات تمرکز و یادگیری در طول روز شود.»
کاهش تعاملات اجتماعی
این روانشناس با بیان اینکه کودکانی که زمان زیادی را با موبایل و تبلت می‌گذرانند، معمولاً تعاملات کمتری با همسالان خود دارند، می‌گوید: «این تعاملات اجتماعی بسیار مهم هستند، زیرا کودکان در این سنین باید مهارت‌های اجتماعی را از طریق بازی‌های گروهی و تعامل با دیگران یاد بگیرند. اگر آن‌ها به جای بازی با دوستان، زمان خود را با دستگاه‌های دیجیتال بگذرانند، این مهارت‌ها به طور طبیعی توسعه نخواهند یافت.»
مشکلات تمرکز و توجه
او با اشاره به اینکه استفاده مداوم از بازی‌های ویدیویی و برنامه‌های دیجیتال می‌تواند به کاهش تمرکز و توجه کودکان منجر شود، توضیح می‌دهد: «بازی‌های سریع و تحریک‌کننده می‌توانند باعث ایجاد انتظارات غیرواقعی در کودکان شوند و آن‌ها را به چالش بکشند که در زندگی واقعی توجه و تمرکز کافی داشته باشند.»
مشکلات جسمانی
علاوه بر تاثیرات روانی و اجتماعی، استفاده بیش از حد از موبایل و تبلت می‌تواند به مشکلات جسمانی نیز منجر شود. دکتر جعفری هشدار می‌دهد: «نشستن طولانی‌مدت در مقابل صفحه‌نمایش، باعث کاهش فعالیت‌های جسمانی کودک می‌شود. این کاهش فعالیت می‌تواند منجر به چاقی، ضعف عضلانی و حتی مشکلات پوسچرال (وضعیت بدنی) مانند قوز کردن یا کمردرد در کودکان شود. همچنین، نگاه مداوم به صفحه‌های دیجیتال می‌تواند به مشکلات بینایی نظیر خشکی چشم و نزدیک‌بینی منجر شود.»
راهکارهایی برای کاهش استفاده از دستگاه‌های هوشمند
این روانشناس بر این نکته تأکید می‌کند که هدف اصلی نباید حذف کامل دستگاه‌های دیجیتال از زندگی کودکان باشد، بلکه باید تلاش شود تا استفاده از این وسایل به‌طور متعادل و مدیریت‌شده انجام شود. در ادامه، او چند راهکار برای کمک به والدین در کاهش استفاده از موبایل و تبلت در کودکان ارائه می‌دهد.
تعیین زمان محدود برای استفاده از دستگاه‌های دیجیتال
یکی از مهم‌ترین اقدامات برای کنترل استفاده از موبایل و تبلت، تعیین زمان‌های مشخص برای استفاده از آن‌هاست. دکتر جعفری توضیح می‌دهد: «والدین باید محدودیت‌های زمانی مشخصی برای استفاده از این دستگاه‌ها تعیین کنند. مثلاً کودک می‌تواند روزانه یک تا دو ساعت از موبایل یا تبلت استفاده کند و باقی وقت خود را به فعالیت‌های دیگر اختصاص دهد. همچنین، لازم است این زمان‌ها به‌طور دقیق و بدون استثنا رعایت شود تا کودک به نظم و مسئولیت‌پذیری عادت کند.»
فراهم کردن سرگرمی‌های جایگزین
این روانشناس ادامه می‌دهد: «برای کاهش وابستگی کودک به دستگاه‌های دیجیتال، والدین باید فعالیت‌های جایگزین و سرگرم‌کننده‌ای برای او فراهم کنند.» دکتر جعفری توصیه می‌کند: «فعالیت‌هایی مانند ورزش، نقاشی، ساختن پازل، بازی‌های گروهی یا حتی خواندن کتاب می‌توانند به‌عنوان جایگزین‌هایی جذاب برای موبایل و تبلت مطرح شوند. این فعالیت‌ها علاوه بر سرگرمی، مهارت‌های ذهنی و جسمانی کودک را نیز تقویت می‌کنند.»
الگوی صحیح بودن برای کودکان
او بر اهمیت رفتار والدین در این مسئله تأکید می‌کند: «کودکان به شدت از رفتار والدین خود تقلید می‌کنند. اگر والدین خودشان زمان زیادی را به استفاده از موبایل یا تبلت می‌پردازند، انتظار اینکه کودکانشان کمتر از این وسایل استفاده کنند، غیرواقعی است. والدین باید تلاش کنند تا در حضور کودکان از استفاده بی‌رویه از این دستگاه‌ها خودداری کنند و به جای آن‌ها با فرزندانشان تعامل مستقیم داشته باشند.»
تقویت تعاملات خانوادگی
این روانشناس کودک و نوجوان یکی از راه‌های کاهش وابستگی کودکان به دستگاه‌های دیجیتال را افزایش تعاملات خانوادگی عنوان و اضافه می‌کند: «خانواده‌ها باید زمانی را به فعالیت‌های مشترک اختصاص دهند. بازی‌های گروهی خانوادگی، پیاده‌روی یا حتی آشپزی با یکدیگر می‌تواند به تقویت روابط خانوادگی و کاهش نیاز کودک به سرگرمی‌های دیجیتال کمک کند.»
استفاده هدفمند از تکنولوژی
دکتر جعفری تأکید می‌کند که تکنولوژی می‌تواند مفید باشد، به شرطی که به‌طور هدفمند و با نظارت استفاده شود. او توضیح می‌دهد: «والدین باید برنامه‌های آموزشی و مفیدی را برای کودکان خود انتخاب کنند که نه تنها سرگرم‌کننده باشد، بلکه به رشد ذهنی و شناختی آن‌ها نیز کمک کند. همچنین، والدین باید بر محتوای دیجیتال که کودک مصرف می‌کند، نظارت داشته باشند تا از مواجهه او با محتوای نامناسب یا خطرناک جلوگیری شود.»
این روانشناس در بخش دیگری از سخنانش به تجربه‌های جهانی در مدیریت استفاده از فناوری اشاره می‌کند و در این ارتباط می‌گوید: «برخی کشورها به‌طور خاص برای مدیریت استفاده از فناوری در میان کودکان، برنامه‌هایی را اجرا کرده‌اند. مثلا در کشورهای اسکاندیناوی، برنامه‌های مشخصی برای کنترل زمان استفاده از دستگاه‌های دیجیتال در مدارس و خانه‌ها وجود دارد. این برنامه‌ها به والدین و معلمان کمک می‌کند تا زمان مناسبی را برای استفاده از این دستگاه‌ها مشخص کنند.»
لزوم ایجاد تعادل در استفاده از فناوری
دکتر جعفری در پایان تأکید می‌کند که فناوری بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن است و حذف کامل آن از زندگی کودکان نه ممکن است و نه لازم. آنچه اهمیت دارد، یافتن تعادل میان استفاده از تکنولوژی و سایر فعالیت‌های ضروری برای رشد سالم کودک است. ما نمی‌توانیم تکنولوژی را از زندگی کودکان حذف کنیم، اما می‌توانیم استفاده از آن را به‌صورت کنترل‌شده و هوشمندانه مدیریت کنیم. مهم است که کودکان در کنار استفاده از دستگاه‌های دیجیتال، فرصت کافی برای یادگیری از محیط اطراف، تعامل با دیگران و تجربه‌های واقعی داشته باشند.»
ختم کلام اینکه، دنیای دیجیتال باید نه تهدید، بلکه ابزاری برای توسعه و یادگیری باشد که با توجه به محدودیت‌های سنی و نیازهای رشدی کودکان مدیریت می‌شود. این تعادل کلید موفقیت و سلامت در آینده‌ی این نسل است. با نظارت و حمایت مناسب، می‌توانیم از پتانسیل‌های مثبت فناوری بهره‌برداری کنیم و در عین حال از خطرات آن جلوگیری کنیم، تا نسل‌های آینده بتوانند در دنیای دیجیتال به شکلی سالم و مؤثر رشد کنند.
به پیج اینستاگرام ، کانال تلگرام و ایتا “واژه” بپیوندید.