واژه / برجسته ترین عامل موثر در عمودی گراییِ توسعه ی شهری و عامل شتاب دهنده به آن، محدودیت اراضی شهری و افزایش قابل توجه قیمت آن است؛ چنانچه لاجرم افزایش تراکم ساختمانی به عنوان راه حلی برای افزایش سطح زیربنای مورد بهره‌برداری ارائه می شود. تعاریف مختلفی از بلند مرتبه‌سازی ساختمان ها شده است: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، ساختمان بلند را اینگونه تعریف کرده است: هر بنایی که بلندی آن (فاصله قائم بین تراز کف بالاترین طبقه ی قابل تصور تا تراز پایین ترین سطح قابل دسترسی برای ماشین های آتش نشانی) از 23 متر بیشتر باشد، ساختمان بلند شمرده می شود». بر پایه تعریف وزارت مسکن و شهرسازی نیز، منظور از ساختمان های بلندمرتبه، ساختمان هایی با 6 طبقه یا بیشتر از 6 طبقه است
شهرهای بزرگ ایران، در حال حاضر شاهد رشد و گسترش ساختمان های بلند بر چهره خود است و این در شرایطی صورت می پذیرد که شناخت صحیحی از صورت مساله و اهمیت موضوع وجود ندارد و قانون و مقررات کنترل شده نیز در دست نیست. تبریز نیز به عنوان یکی از شهرهای بلند مرتبه‌سازی ایران، از موضوع فوق‌الذکر مستثنی نیست؛ چنانچه قابل مشاهده است، یکی از جلوه‌های توسعه ی شهری تبریز در دو دهه ی اخیر تشدید روند توسعه ی عمودی شهر در کنار توسعه ی ناپیوسته ی افقی آن بوده است. از طرفی بالا بودن ارزش منطقه ای بافت مرکزی تبریز نیز، موجب گسترش شتاب دهیِ بلند مرتبه‌سازی در میانه و مرکز شهر شده است. با تغییری که در دهه های اخیر در سیاست های مدیریت شهری تبریز اتفاق افتاده است و همچنین بالا رفتن شدید قیمت زمین و مسکن و توسعه فرهنگ آپارتمان نشینی، رشد سریع سرمایه گذاری و تکنولوژی در ساخت و ساز در این شهر، گسترش توسعه عمودی با سرعت خیلی بیشتری شدت یافته و در نتیجه به دلیل عدم وجود یک طرح جامع همه جانبه و اتخاذ سیاست فروش تراکم، موج جدید بلند مرتبه‌سازی ، برج سازی و برج نشینی به یک پدیده فراگیر در تبریز تبدیل شده است؛ به طوری که طی مدت چندین سال، سیمای عمومی تبریز تغییر اساسی پیدا کرد. چناچه پرواضح است گرایش به بلندمرتبه سازی در تبریز می تواند کمک های موثری به عدم گسترش بی رویه این شهر بزرگ بنماید و پاسخی است به زندگی و فعالیت در این شهر متراکم. ولیکن بایستی به نتایج و اثرات منفی آن در فضا و کاربری شهری توجه کرد. پیامدها و جنبه های ناهنجار و منفی اجتماعی، فرهنگی، نشانه ای، زیباشناسانه، هویتی و خواناسازی محیط از جمله ابعاد قابل بررسی آن است. علاوه بر این اثرات مخرب در ساختمان های بلندمرتبه، از لحاظ روانشناسی نیز بازتاب و نتایج سوء در جهت آسایش روانی و ارتقا سلامت ساکنان شهر دارد.
آنچه در خور توجه است تمایز در موضع بلند مرتبه‌سازی میان غرب و برخی شهرهای کشورهای شرقی و در ایران می‌باشد. بلندمرتبه سازی در غرب بر مبنای وجودِ سازوکار و ضوابط ساختارمند، اندیشه‌ی آینده نگرانه و استانداردسازی براساس نیازهای کالبدی و روانی استفاده کننده از فضای شهری صورت میگیرد. بنابراین چنین رویکردی تبعات منفی این نوع توسعه را تعدیل و به حداقل میرساند. اما در ایران و به عنوان نمونه در شهر تبریز، به دلیل نظام ناکارمد مدیریت مسکن و نبود ساز و کار بومی سازی مناسب و همچنین عدم وجود یا عدم شفافیت در مقررات بالادستی و سیاست‌های کلان دولت در پاسخ به نیاز جامعه به مسکن، منجر به ظهور مشکلات عدیده شده است. ساختمان های بلندمرتبه بر میزان امنیت شهر تاثیر می گذارند چنانچه در مناطقی از شهر که تعداد ساختمان های بلندمرتبه بیشتر است، میزان جرایم شهر هم بالا می رود، اما دلیل اصلی آن بی توجهی به قوانین و مقررات مربوط به ساخت و ساز بلندمرتبه سازی و انبوه سازی است. بنابراین همانطور که استنباط میشود بلندمرتبه سازی فی النفسه مشکل آفرین نیست و به تنهایی عامل اصلی وقوع جرایم شهری بشمار نمی‌آید و چنانچه اگر اصول و معیارهای صحیح طراحی ابنیه ی بلند مرتبه‌سازی به درستی و دقت اجرا شود مسائل و چالش‌های موجود تعدیل و بسیار کم خواهد شد.
توسعه عمودی شهرتبریز بدلیل عدم پیروی از ضوابط ساختمانی طرح جامع و در نتیجه پیروی از قواعد بازار در فروش تراکم توسط شهرداری به توسعه نامتوازن کالبدی شهر و توسعه ناهماهنگ آن منجر شده است. پدیده بلند مرتبه‌سازی تا آنجا که موجب ارتقای کیفیت زندگی ساکنان شود بی‌تردید مخالفتی با این نحوه ساخت‌و‌ساز در شهرها ایجاد نمی‌کند، اما باید برنامه‌ریزی و بازرسی بر این شیوه توسعه شهری مدنظر مدیران شهری قرار گیرد. مسئله روابط انسان‌ها در این بناها، الزامات ایمنی ساختمان، حس تعلق و هویت از دیگر مواردی است که باید در زمینه ساخت‌وسازهای بلندمرتبه مورد توجه قرار گیرد. از طرفی، گفتنی است دیدن افق شهر و طبیعت بیرون شهرها و اطراف، وجود فضاهای باز، سهم گسترده ای در کاهش خستگی های ناشی از کار و فعالیت و بالابردن کیفیت حس بصری ساکنین و شهروندان دارد؛ تراکم بیش از حد و ازدحام بلندمرتبه سازی در تبریز مانعی است برای حصول به این امر، چنانچه توسط بسیاری از صاحب نظران، بلندمرتبه سازی از این جهت در تبریز مورد نکوهش واقع شده است.
تاثیرات آثار بلند مرتبه‌سازی ساختمان ها بر شهروندان تبریز را می توان در چند دسته خلاصه کرد: ترس، ناامنی و افزایش خشونت و جرم و ستیز، اثرات سویی که بر روی سلامت فیزیکی و روانی شهروندان به دلیل اندازه ی کوچک واحدهای مسکونی آپارتمانی و وجود فضاهای پرجمعیت گذاشته است، عدم بهره گیری از نور و اقلیم و چشم انداز مناسب، کاهش تعاملات اجتماعی و آشنایی کمتر با همسایگان، عدم بوجود آمدن حس نوستالژیک و خاطره جمعی با جامعه به دلیل انزوا، دور نگه داشتن فرزندان از والدین به جهت نظارت بر کودکان و احساس حضور در محیطی نگران و ناامن که باعث بروز مشکلات روانی از جمله اضطراب، مشکلات رفتاری و اختلال در یادگیری می شود، کاهش احساس هویتی و جزیی از خود دانستن محیطی که در آن ساکن هستند به دلیل یک شکل بودن و استاندارهای همه ی طبقات با یکدیگر. از سوی دیگر به لحاظ منظر بصری، نماهای مختلف و گاهاً نامتعارف این ساختمان ها در کنار هم و در یک منطقه موجب آشفتگی بصری و ذهنی شهروندان تبریز نیز شده است. ولیکن تاکید مجدد بر این موضوع که پدیده ی بلندمرتبه سازی به تنهایی عامل وقوع جرایم شهری و پیامدهای منفی نیست ضروری است، چنانچه اگر اصول و معیارهای در نظرگرفته شده بر طرح های مسکونی بلندمرتبه تبریز، به درستی اجرا شود، شدت مسایل و چالش های به وجود آمده نیز کاهش خواهد یافت.
شهر تبریز که یکی از شهرهای در حال توسعه کشور است به دلیل عدم شناخت صحیح موضوع، عدم وجود بنیان‌های فرهنگی مناسب و ضوابط استاندارد ساخت و ساز بلند مرتبه‌سازی، منجر به کاهش نسبت سطح به توده در شهر و شکل‌گیری بافت فشرده شهری و توسعه‌ی نامتوازن، غیر آینده‌نگرانه و ناهماهنگ کالبد شهری شده است. آنچه مبرهن است، پدیده‌ی بلندمرتبه سازی پاسخی کالبدی به نوع حیات انسان در شهرها است. به گون‌های که فرم بلندمرتبه‌ی بنا، تبدیل به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی شهری انسان شده است. بدین ترتیب می توان گفت، بنیان کیفیت حیات شهری در گرو توجه و تأمین نیازهای اساسی و اولیه‌ی مادی و معنوی در دو ساحت ذهن و عینی آن است. از این رو شهر تبریز به نظامی کارآمد و قاعده‌مند نیاز دارد که وجه صحیح افزایش تراکم و به تبع آن توسعه عمودی حائز ویژگی های زیست پذیری شود، امنیت محیطی مدنظر قرار گرفته شود و به گونه ای باشد که ورود افراد غریبه را کنترل کند. این کنترل می تواند از طریق تماس مستقیم آنان با ساکنان صورت گیرد و این تماس مستقیم می تواند از طریق چشم ناظر اتفاق افتد. راه حل های پیشنهادی دیگری برای بلندمرتبه سازی در شهر تبریز را می توان به شرح زیر عنوان نمود:
- طراحی و ساخت ساختمان های بلندمرتبه و محیط اطراف آن ها باید مطابق با اصول معماری و شهرسازی و به صورت استاندارد ساخته شود. لازم است این اصول تمامی جنبه های فرهنگی، اجتماعی، روانی، زیست محیطی و مواردی که در این متن به آن اشاره شد، توسط افراد صاحب نظر و مرتبط، به صورت جامع مورد بررسی و قابل اجرا، تهیه و اعمال گردد.
- قرار گرفتن ساختمان های بلندمرتبه باید در محیط مناسب، برخاسته از زمینه و به صورت بناهای هارمونی و در عین حال منحصر به فرد به دلیل ایجاد حس هویت بوده و نیز دارای سرزندگی باشد. بدین ترتیب علاوه بر افزایش اشتیاق افراد برای زندگی در ساختمان های بلندمرتبه مناسب، سبب شناخت بیشتر افراد نسبت به دیگران خواهد شد.
- ساخت بلندمرتبه و فضای باز اطراف آن الزاماً بهتر است مطابق با اصول معماری و شهرسازی ایرانی و بومی منطقه باشد. توجه به بینشِ اصول معماری و شهرسازی سنتی در ساختمان های بلندمرتبه می تواند گام موثر دیگری جهت رفع مشکلات این حوزه باشد محصول چنین طراحی ای قطعا محیطی پویا و سرزنده خواهد بود که علاوه بر افزایش اشتیاق افراد برای زندگی و تحقق مفهوم اجتماع‌پذیری، سبب جلوگیری از تجمع افراد بزهکار و وقوع امر بزه خواهد شد. همچنین اصول بومی و سنتی شهرسازی به دلیل اهتمام بر توانمندی فرهنگی-اجتماعی و ارزش‌های خانواده و توجه بر مفهوم محله سبب شکل‌گیری الگویی پایدار برای جلوگیری از جرایم بواسطه‌ی طراحی محیط است. از جمله اصولی که می توان از بینش آن بهره برد عبارتند از: الف) ایجاد تفکر ساخت اندرونی و بیرونی در منازل به صورت رویکردی نو. ب) ایجاد سلسله مراتب دسترسی کنترل و نظارت بر شیوه ی دسترسی به اتاق های مسکونی و کاهش دسترسی آسان به منازل. ج)افزایش ارتباطات با همسایگان و تعاملات اجتماعی و مشارکت های محله ای.
- انجام مطالعات ارزیابی و بررسی کیفیت زندگی شهری در کل عرصه های مسکونی شهر تبریز براساس متغیرهای تراکم جمعیتی و … شناسایی ضعف ها و قوت های آن.
- مکان یابی و احداث مراکز مجهز خرید و لزوم توجه متمرکز بر بخشایش متنوع تسهیلات براساس رویکرد عدالت محور اجتماعی و توسعه پایدار.
- در نظر گرفتن تاثیر ساختمان های مرتفع بر آلودگی های زیستی، اشرافیت، افزایش ترافیک، کاهش گنجایش زیرساخت ها و عدم پاسخگویی خدمات و تسهیلات مدیریت شهری به دلیل تمرکز جمعیت در ارتفاع.
- ارزیابی و بررسی کیفیت حیات شهری در حوزه های مختلف براساس متغیرهای جمعیتی و تراکم بافت.
- انجام مطالعات و بررسی ارتباط میان متغیرهای روان‌شناختی خانوار بر کیفیت مفهوم زیست و مقوله ی سکونت در ساختمان‌های بلندمرتبه.
- امکان سنجی و برنامه ریزی اجتماعی مدیریت شهری در راستای ارتقای کیفیت فضاهای عمومی در جهت افزایش تعاملات اجتماعی.