پایگاه خبری واژه – ناهید زمانی: در دنیای امروز که ارتباطات از طرق مختلف سرعت یافته فرهنگ‌های بشری به هم نزدیکتر شده و انسان‌ها در مسیر تعامل به دنبال اشتراکات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی متعدد با دیگر ملل وجه تشابهایی با یکدیگر کشف یا ایجاد می‌کنند. یکی از مولفه‌های ارتباطی کشورها، تفاهم‌نامه خواهرخواندگی بین شهرهای مختلف جهان است که بر پایه یک وجه تشابه و اشتراکات فرهنگی، اقتصادی، تاریخی، اجتماعی و… تعاملات و همکاری‌هایی انجام می‌دهند.
خواهرخواندگی از کجا شکل گرفت؟
پیوند خواهرخواندگی اولین بار در سال 1920 بین دو شهر از انگلیس و فرانسه منعقد و از سال ۱۹۴۵ با پایان جنگ‌جهانی دوم، در کشورهای اروپایی نیز انجام شد. در اروپا این پیوند را “شهرهای دوقلو” می‌نامند. تفاهم خواهرخواندگی بدون قید و بند قراردادهای رسمی دولت ها بوسیله شهرداران شهرهایی امضا می‌شود که شباهت ها و نزدیکی‌هایی از قبیل ویژگی‌های باستان‌شناختی، تاریخی، فرهنگی، زبان و… با یکدیگر دارند تا از دیگر پتانسیل‌های یکدیگر در راستای اهداف فرهنگی، اجتماعی، علمی، فنی، گردشگری، اقتصادی و… استفاده کنند.
شرایط خواهرخوانده شدن
نوع روابط خواهرخواندگی با هر شهری با توجه به پتانسیل ها و ویژگی های دو طرف متفاوت است. به گفته صاحبنظران، از جمله معیارهای لازم برای انعقاد قرارداد خواهرخواندگی قدمت تاریخی است که مسئولان شهری بنا به تناسب فرهنگی و تاریخی به انتخاب خواهرخوانده اقدام می‌کنند.
اهداف بشردوستانه یکی دیگر از ملاک های انعقاد قرارداد خواهرخواندگی شهرهاست که با شعار رساندن پیام صلح به مردم دنیا برقرار می‌شود. شباهت های فرهنگی، از دیگر ویژگی های اصلی برای خواهر شدن شهرهاست، که در راستای توسعه فرهنگي دو شهر و تبادلات هنری، هرساله با برگزاری هفته‌های فرهنگی، جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و… انجام می‌شود.
گاهی دو شهر به دلیل شباهت های تجاری، گردشگری، صنعتی با درنظر گرفتن تمام قابلیت های خود برای پیشرفت و توسعه پایدار اقدام به برقراری پیوند خواهرخواندگی می‌کنند. اتحاديه اروپا با استقبال از شكل‌گيری شهرهای دوقلو در سال 1989 برنامه حمايتی خود را در اين راستا اعلام كرد، اين موضوع باعث شد تا در سال 2003، اتحاديه اروپا بودجه معادل 12 ميليون يورو به 1300 پروژه بين شهرهای دوقلوی اروپايی اختصاص دهد.
تبریز خواهر 9 شهر (دوقوز باجیلار!)
براساس آمار موجود ایران با حدود ۸۹ شهر جهان خواهر خواندگی دارد. شهر تبریز نیز از سال های گذشته در راستای برقراری ارتباط دوسویه با شهرهایی که شباهت های فرهنگی و مشترکات سیاسی دارند، با 9 شهر باکو، قازان، استانبول، ارزروم، خجند، ماگیلف، غزه، گنجه و کربلا پیوند خواهرخواندگی برقرار کرده است، در کنار این ها با شهرهای ترابوزان و قونیه ترکیه، ووهان چین، وین اتریش، هوشی‌مین ویتنام، آلماتی قزاقستان، اصفهان و یزد، نیز پیمان همکاری و همیاری بسته است. در بین این خواهرخوانده‌ها تنها استانبول، باکو و کربلا شهرهای مورد توجهی برای خواهرخواندگی بوده اند و مابقی شهرها هیچ سودی برای تبریز ندارند و معلوم نیست هدف مسئولان از تعامل با آنها چه بوده است! وقتی تبریز قهرمانانه خواهران بی‌بضاعتش را تیمار می‌کند، دیگر کلانشهرهای ایران در میهمانی و میزبانی شهرهای قدر و بزرگ دنیا سیر می کنند: تهران با شهرهای: سئول کره‌جنوبی، هاوانا کوبا، پرتوریا آفریقای جنوبی، مسکو روسیه، کاراکاس، ونزوئلا، مینسک، بلاروس، دبی امارات‌متحده‌عربی، مانیل فیلیپین؛ اصفهان با شهرهای: شیان چین، بارسلون اسپانیا، بیروت لبنان، قاهره مصر، سنت‌پترزبورگ روسیه، هاوانا کوبا، ایروان ارمنستان، فرایبورگ آلمان، لاهور پاکستان، کویت کویت، فلورانس و ونیز ایتالیا، ایاسی رومانی، کوالالامپور مالزی، استانبول ترکیه! شیراز با شهرهای: نیکوزیا قبرس، دوشنبه تاجیکستان، چونگ‌کینگ چین، پونا هند، رم ایتالیا، اسلام‌آباد پاکستان، مسکو و سنت‌پترزبورگ روسیه، کویت کویت، کوالالامپور مالزی، پرتوریا آفریقای جنوبی، کاراکاس ونزوئلا، بوداپست مجارستان، آنکارا ترکیه، هاوانا کوبا، وایمار آلمان، اگادیر مراکش. و مشهد با شهرهای: میلان ایتالیا، لاهور پاکستان، کوالالامپور مالزی، سانتیاگو و کمپوستلا اسپانیا، ارومچی چین! خواهرخوانده شدند. در مقایسه‌ای سرانگشتی، دیگر کلانشهرهای ایران نسبت به تبریز با شهرهای بهتری خواهرخوانده شده‌اند و تعامل بسیار سازنده‌ای با این خواهرانشان دارد که از جمله آن احداث باغ فرایبورگ در پارک طبیعی ناژوان -نشست بهبود وضعیت آلودگی هوا -برگزاری مسابقات ورزشی -برگزاری جشن ها و برنامه‌های مشترک -نامگذاری خیابان به نام شهر مقابل -برگزاری تورهای گردشگری و برقراری خطوط هوایی بین شهر اصفهان خواهرخوانده‌هایش و… است.
نیت تا عمل مسئولان تبریز
کارشناسان معتقدند، ایجاد پیوند خواهرخواندگی نشان از پتانسیل و ظرفیت‌های تبریز است که دیگر شهرهای جهان را برای این پیوند راغب کرده بطوریکه در حال حاضر تبریز با ۹ شهر مختلف پیوند خواهرخواندگی دارد. اما مساله اصلی اینجاست که این پیوندها برای کهن‌شهر تبریز چه آورده‌ای داشته و چه امتیازی ایجاد می‌کند؟ در جلسه 5 مرداد 1390 شورای شهر، لایحه خواهر خواندگی فیمابین شهرهای «تبریز» و «خجند» مطرح شد، جواد ششگلانی عضو دوره سوم شورای شهر در مقام دفاع با اشاره به اینکه پروتکل آن بین مقامات دو شهر امضا و لایحه‌ی آن به منظور توسعه همکاری های فرهنگی و گردشگری به شورا ارایه شده، گفت: کمیسیون فرهنگی بنا به اشتراکات زبان مشترک فارسی، خط مشترک فارسی، دین و مذهب مشترک، نژاد مشترک آریایی و وجود دانشکده زبان و ادبیات فارسی در شهر خجند با این لایحه موافقت کرده است .
رسول درسخوان دیگر عضو شورای شهر سوم، گفت: وجود مقبره کمال خجندی در تبریز نشان می‌دهد که در گذشته ارتباطاتی بین این دو شهر وجود داشته، علیرغم اینکه معلوم نیست این خواهرخواندگی چه ثمراتی برای تبریز دارد اما به جهت ارایه‌ی این پیشنهاد سال ها قبل توسط آقای شعردوست من با آن موافقم. اما جعفر مدبر عضو سومین دوره شورای شهر تبریز، در مقام مخالفت تاکید داشت: موارد اشتراک زیاد هم مشترک نیست ضمن اینکه اصلاً تاجیکستان خودش چیست که شهر خجندش چه باشد؟ جای تاسف است شهر اصفهان با شهرهای مهمی چون کوالالامپور و هامبورک خواهرخوانده می‌شود و تبریز به سراغ تاجیکستان می‌رود! با اینحال این لایحه با موافقت اکثریت شورا تصویب شده و عقد قرارداد خواهرخواندگی به فاصله دو ماه بعد یعنی در مهرماه همان سال قطعی شد. در حالیکه خجند حتی از شهرک های کلانشهر تبریز هم کوچکتر، مردمش سنی مذهب بوده و زبانش فارسی است و اشتراک زبانی هم با شهروندان تبریزی ندارد! هیچ زمینه برتری نسبت به تبریز ندارد که موجب پیشرفت و توسعه کهن‌شهرتبریز شود و مسئولان شهری با این کج‌سلیقگی بیشتر بی‌توجهی و ناآگاهی خود نسبت به نیازهای جامعه را نشان دادند.
یک نگاه اجمالی به گذشته نشان می‌دهد، بقیه خواهران تبریز عمدتاً ناتنی بوده و به هیچ دردی نخورده‌اند، چنانکه در ارتباط با استانبول و باکو و ارزروم و گنجه و… تاکنون هیچ اقدامی برای توسعه شهرها و استفاده از تجربیات متقابل و بهره‌گیری از توان و مزیت های نسبی دوطرف انجام نشده و این خواهرخواندگی تنها ثبت شناسنامه‌ای و کاغذی است و بس!
ایرج شهین باهر شهردار وقت تبریز در اردیبهشت 98 در دیدار رئیس هیأت عالی‌رتبه مجمع تشخیص مصلحت نظام با “جو هویی لین”، وزیر ارتباطات و تبلیغات حزب حاکم چین در شانگهای با اعلام خبر خواهرخواندگی قریب الوقوع تبریز و شانگهای اعلام کرد: خواهرخواندگی با این شهر در صورت قطعی شدن، یکی از مهمترین پیوندهای خواهرخواندگی تبریز محسوب می‌شود و می‌تواند فرصت جدیدی برای همکاری‌های دو جانبه بین دو کشور ایجاد کند و شهرداری تبریز به دنبال بهره‌گیری از تجربیات شانگهای در زمینه مدیریت شهری و توسعه ارتباطات در این حوزه است. اما این خواهرخواندگی مثل خواهرخواندگی تبریز با هامبورگ هیچگاه اتفاق نیافتاد!!!
آنطور که ظاهر ماجرا نشان می‌داد، همانقدر که مدیران شهری و مسئولان شهرداری تبریز به برگزاری هفته فرهنگی در شهرهای بزرگی چون هامبورگ و خواهرخواندگی این شهر اصرار داشتند، مسئولان آن شهرها رغبتی به این امر نشان ندادند و در نهایت هیچ نتیجه مثبت و مساعدی از اینهمه های و هوی به دست نیامد.
در اردیبهشت 98 جلسه کمیسیون سرمایه‌گذاری و بهبود فضای کسب و کار شورای شهر تبریز به بررسی نحوه برگزاری هفته فرهنگی تبریز در هامبورگ اختصاص یافت و رسول موسایی قائم مقام وقت شهردار تبریز، از آمادگی شهرداری تبریز برای ایجاد دبیرخانه و بسیج عوامل برای برگزاری هفته فرهنگی در هامبورگ خبر داد و با بیان اینکه موضوع برگزاری هفته فرهنگی تبریز در هامبورگ به سال ۹۰ مربوط می‌شود تاریخچه دو شهر را دلیل مهمی بر صیغه خواهرانگی خواند. غلامحسین مسعودی‌ریحان رئیس وقت شورای اسلامی استان آذربایجان‌شرقی و رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بهبود فضای کسب و کار شورای شهر تبریز نیز یک هفته بعد در دفاع از این پیشنهاد موسایی گفت: هفته فرهنگی تبریز در هامبورگ با هدف جذب سرمایه‌گذار برگزار می‌شود، باید تمامی سازمان‌های مرتبط و برندهای استان در این رویداد دخیل باشند. اما ماجرا به اینجا ختم نشد و ایرج شهین باهر، شهردار تبریز نیز، چند روز بعد در 7 خرداد 1398 به خبرنگار ایرنا گفت: می‌خواهیم نخستین گام برای جذب سرمایه‌گذاران بومی مقیم خارج از کشور را از هامبورگ برداریم. شهردار وقت تبریز تا جایی پیش رفت که ضمن تاکید بر اینکه برگزاری «هفته تبریز در هامبورگ» می‌تواند به موضوع ایجاد کنسولگری آلمان در تبریز نیز کمک کند، مدعی شد ساخت فیلمی از تبریز قدیم و جدید را برای نمایش در «هفته تبریز در هامبورگ» سفارش داده‌ایم تا فضای نوستالژیکی را برای برانگیختن حس شرکت‌کنندگان در این رویداد ایجاد کنیم.
وی اضافه کرد: دبیرخانه دائمی در حال تشکیل است تا «هفته تبریز» هر شش ماه یا یک سال یکبار البته به شکل تخصصی و با جامعه هدف مشخص، در یکی از کشورهایی که آذربایجانی‌های مقیم آن بیشتر است، برگزار شود.
شهین باهر گفته بود: عده‌ای تنها بعد مسافرتی این رویداد را می‌بینند مبنی بر اینکه شهرداری یا شورا به دنبال بهانه‌تراشی برای سفر خارجی هستند، در حالی که برگزاری این رویدادها در سطح مناسبات بین‌المللی یک عرف و رویکرد شناخته شده است. شهردار وقت تبریز زمان برگزاری «هفته تبریز در هامبورگ» را شهریور ماه سال 98 تخمین زده بود، ولی این برنامه هیچوقت برگزار نشد…! و این سنگ بزرگ در مقابل دیگر تفاهم‌های ساده و بی‌نتیجه پرتاب نشد.
بزرگ فکر کنیم تا بزرگ شویم
در سالی که گذشت در جلسات متفاوت و به بهانه‌های مختلف، بحث برگزاری هفته‌های فرهنگی بار دیگر بر زبان مدیران جاری و بخصوص ظن خواهرخواندگی بار دیگر قوت گرفته است. شهردار تبریز در ابتدای خرداد ماه سال جاری، ضمن تاکید بر ضرورت فعال‌سازی دیپلماسی شهری، با پیشنهاد لایحه انعقاد تفاهم‌نامه و عقد قرارداد خواهرخواندگی با شهر بورسای ترکیه، از آغاز فصل جدید خواهرخواندگی تبریز با شهرهای دیگر خبر داد و گفت: حوزه خواهرخواندگی در سال های اخیر فعال نبوده، از سال ۹۵ این حوزه تعطیل شده و تبریز تعاملی با شهرهای دیگر نداشته است.
یعقوب هوشیار در روزها و هفته های بعد این بحث را با پیشنهاد خواهرخواندگی با شهر اشتوتگارت آلمان و برگزاری هفته فرهنگی در این شهر ادامه داد. همچنین رسول برگی، رئیس شورای اسلامی شهر تبریز نیز، خواهر خواندگی بین تبریز و یکی از شهرهای بولیوی و اتریش را مناسب خواند. و در دیدار با سفیر اتریش در حالی بحث خواهرخواندگی تبریز با یکی از شهرهای این کشور مطرح شد که از بقیه خواهران تبریز چیزی جز نامی بر شناسنامه در دست نیست.
خواهران بی قیم تبریز!
از سوی دیگر، هفته اول خرداد ماه 1401 صابر پرنیان، رئیس سازمان صمت آذربایجان شرقی در دیدار هیئت اقتصادی آذربایجان‌شرقی و سفیر الجزایر با اعلام آمادگی تبریز برای خواهرخواندگی با یکی از شهرهای صنعتی الجزایر ضمن معرفی بخشی از ویژگی‌های اقتصادی استان، گفت: استان ما آماده همکاری دوسویه در بخش اقتصادی بوده و امیدواریم بتوانیم در کمترین زمان پذیرای هیئت اقتصادی الجزایری در تبریز باشیم، تبریز از دیرباز قطب تجارت و صنعت بوده و مارکوپولو این شهر را به‌عنوان صنعتی‌ترین و تجاری‌ترین شهر ایران معرفی کرده است.
پرنیان با اشاره به ذخایر معدن استان، منطقه آزد تجاری صنعتی ارس، تولیدات فولاد استان، پتانسیل های تراکتورسازی تبریز، فعالیت ۶۰ درصد کارخانه‌های تولید قیر در تبریز و ۵۷۰ کارخانه مواد غذایی در تبریز و در قطعه‌سازی و خودروهای تجاری نیز قطب اصلی کشور بوده و در حوزه تولید و مونتاژ لوازم‌خانگی دارای رتبه برتر در کشور هستیم، تصریح کرد: به‌طور یقین صنعتگران و تاجران تبریزی و آذربایجانی نیز علاقه دوچندان برای حضور در کشور دوست و برادر الجزایر را دارند. اما سوال دیگری مطرح می شود که: تصمیم‌گیری در زمینه خواهرخواندگی در زیرمجموعه فعالیت کدام ارگان و سازمان است؟
روح‌الله دهقان‌نژاد، رئیس کمیسیون تحقیق، نظارت و ارزیابی شورای شهر تبریز، در این زمینه به خبرنگار واژه گفت: در بحث خواهرخواندگی، باید سودی به طرفین قرارداد برسد، باید ببینیم منفعت خواهرخوانده شدن تاکنون برایمان چه بوده است، ممکن است در عملکرد خود ما نیز ایرادی وجود داشته و مثال بارز آن بحث گردشگری است، در بحث خواهرخواندگی از بسترهای موجود بهره ببریم و تنها به نامگذاری مکان ها اکتفا نکنیم.
وی ادامه داد: به عنوان مثال غذاهای تبریز را در شهرهای خواهرخوانده ارائه دهیم و امکانی فراهم کنیم که بین دو شهر خواهرخوانده پرواز مستقیم و رفت و آمد مستمر انجام شود و با همکاری شهرداری از آنها پذیرایی شود و تمهیدات لازم جهت گشت و گذار در شهر فراهم شود که به نفع گردشگری و اقتصاد شهر باشد. البته باید توجه داشته باشیم که اتفاقی همچون گردشگران سلامت باکو که از تبریز فراری شدند، نیفتد و آسیب‌های اجتماعی آنچنانی وارد نشود.
دهقان‌نژاد با تاکید بر اینکه باید در بحث خواهرخواندگی ظرفیت‌ها را دریابیم و حتی سرمایه‌گذاران را روبرو، پروژه‌های سرمایه‌گذاری را مبادله و از بسترها استفاده کنیم، گفت: اما متاسفانه امروزه تنها در حد نامی از خواهرخواندگی مانده‌ایم و از این جهت کارمان سخت است، هرچند که در این حوزه تنوع بالاست، کارهای بسیاری می‌توان انجام داد و براساس اولویت‌ها ارائه خدمات کنیم.
یاسین بجانی، سخنگوی شورای شهر تبریز نیز، تاکید کرد: در این زمینه در گذشته کارهایی صورت گرفته اما لازمه اجرای موفق چنین کاری این است که در راس مدیریت شهری فردی باشد با ذهن آزاد و به این مسائل اعتقاد داشته باشد در کمیسیون سرمایه‌گذاری و گردشگری صحبت‌هایی صورت گرفته، مطمئناٌ اقدامات خوبی در این حوزه صورت خواهد گرفت.
***
متاسفانه برخی قراردادهایی که در گذشته منعقد شده، برخلاف آنچه که در راستای توسعه شهری و ایجاد همکاری و تبادلات فرهنگی انتظار می‌رفت، کاملا بی‌هدف و بدون اینکه هیچ تعهدی برای طرفین ایجاد کند تنها بوق و کرناهایی بوده که برای کارنامه‌سازی مسئولان، اقناع شهروندان بصورت ویترینی روی کاغذ مانده است و البته گاهی در حد چند سفر و ماموریت متقابل اداری دست‌اندکاران و مسئولان تعریف شده است.
امروز شهرداری تبریز باید عزم خود را جزم کرده و برای پیشرفت شهر با شهرهای صاحب نام مثل زوریخ سوئیس – فرانکفورت و برلین آلمان – تورنتو و ونکوور کانادا- رم و میلان ایتالیا- پاریس و لیون فرانسه – وین اتریش- آدلاید، ملبورن و سیدنی استرالیا- هلسینکی فنلاند – بانکوک کره جنوبی- مادرید و بارسلونا اسپانیا- یوکوهاما و توکیو ژاپن – لندن انگلیس -آمستردام هلند و… پیوند خواهرخواندگی برقرار کند.
با نگاهی به کارنامه یعقوب هوشیار طی دوره های مدیریتی پیش از این به عنوان شهردار منطقه 5 تبریز، یا شهردار منطقه 18 تهران و همچنین عملکرد قابل توجهی که درمدت حضور در کسوت شهرداری‌تبریز از خود نشان داده می‌توان امیدوار بود، بحث خواهرخواندگی تبریز با شهرهای دیگر در حد نام و عناوینی روی کاغذ نمانده، با بهره‌گیری از تفاهم‌نامه‌های پیشین و کاربردی کردن این قراردادها، تفاهمات بزرگتر و موثرتری نیز در روزها و ماه‌های پیش رو منعقد و قدم‌های موثری در راستای توسعه روابط فرهنگی و توسعه مدیریت شهری برداشته شود.